(Bogadu dae sa letura pùblica chi at acumpangiadu is presentatziones de su libru “Il sangue della festa – Mortu in die nòdida”)

Cando fiat pitzinneddu, in Tresnuraghes – ca deo puru comente a Jaime, so pesadu in Tresnuraghes – tenia un’amigu, antis fiat amigu de babbu meu, chi m’aiat sena chèrrere fatu meledare in contu de fainas de sa vida e de sa morte.
E cando est chi lompes is annos tue? – dd’aia preguntadu. E issu m’aiat rispostu “su 17 de martzu, ma non dd’apo afestadu mai”. E ite cosa?
“Ca cando aia cumpridu 5 annos pròpiu sa die babbu s’aiat mortu de puntore. Cussa data s’at furriadu in ammentu de corrutu, non ddoe at nudda de afestare”.
Sa vida e sa morte. Ammentade·bos. Mègius, meledade.
********
Perdu Casu fiat unu prèide e insegnante de Litras nàschidu in Berchidda in su 1878 e mortu in su mese de ghennàrgiu de su 1954.
A issu depimus su vocabulàriu sardu-logudoresu, iscritu tra su 1934 e su 1947. Prus de 50 migia paràulas, subra 2034 pàginas iscritas a manu, chi s’ant furriadu oe, pro voluntade testamentària su canonigu etotu, patrimòniu de sa Regione.
In sa boghe “nòdidu” in cussu vocabulàriu, ddoe sa definitzione “nòdidu, craru, notàbile, distintu”.
E ddoe at àteru puru. Assotziende s’agetivu “nòdidu” a su sustantivu “Die” (giorronada), Casu nos contat chi “sa die nòdida” est sa festa manna, sa die de festa. E pro afortiare sa definitzione annanghet “Bisòngiat a distinghere sa die nòdida dae sa die fitiana”, est a nàrrere tocat a distinghere sa die de festa dae cussa de traballu.
Su cumpleannu, su Mesaustu, sa die de Pasca, su de s’anniversàriu de matrimòniu, Cabu de Annu, sa die de Nadale.
Bois ammentades? Amus lassadu a Jaime in sa Seu de Cividale, cun a in antis su corpus de una vìtima sena nùmene, cun sa conca intro de s’abbasantera. E dd’amus lassadu chi nos preguntaiat “E chie ses tue? E pro ite t’ant mortu in die nòdida?”
Is òmines de su cummissariadu, cussos de sa Procura, cussos de crèsia, in cue – in unu Friuli chi est casi Islovènia – nemos cumprendet pro ite est chi Jaime s’apat postu in conca custa cosa de is mortes in die nòdida.
Si diat àere tentu gana de ddis ispricare e ite cheret nàrrere – pro unu sardu- a bochire in “die nòdida”, Jaime ddis diat àere dèpidu contare unu muntone de cosas chi in su libru non ddoe sunt.
Diat àere dèpidu introduere sa chistione de sa pena atzessòria, chi puru Antoni Pigliaru at lassadu a perdere cando at iscritu su còdighe suo de vengantza barbaritzina, chi a s’ispissu in su tzentru Sardigna cunsistet in s’isfrègiu de cumprire is delitos in una die nòdida.
A su dolore pro àere pèrdidu unu istrintu, difatis, a is familiares abarrados ddi annanghent sa pena de ndi ddis sutraere sa sacralidade de sa festa, pro semper. Bois ammentades de s’amigu meu e de su cumpleannu suo chi s’at mudadu, mancare a càusa de una morte naturale, in die de s’ammentare de unu corrutu?
Si Jaime diat àere chèrfidu donare ispricatziones, pro esempru, diat àere dèpidu faeddare de Prèide Gratzianu Muntoni.
Aiat nàschidu in Fonne in su 1942. E in Fonne aiat istadu insegnante de Educatzione musicale e
militante in sa Democratzia cristiana. S’aiat finas candidadu in Comunu, sa gente dd’aiat eletu comente consigieri e s’aiat furriadu finas Assessore. Istimadu dae is aversàrios puru, pro su cabu e pro sa punna naturale sua a sa mediatzione.
Conca a is 45 annos, aiat sentidu, forte, sa cramada de sa fede. Oh, non chi sa fede dd’esseret fartada mai, ma fia faeddende de sa cramada a bestire sa zimarra.
E cussa vocatzione l’aiat giutu sa die pustis Pasca Manna de su 1990 – emmo, sa die de Nadale – a èssere ordinadu prèide in sa crèsia de Santu Giuanne Batista, in Fonne. Dae cue s’obispu de Nùgoro Perdu Meloni, l’aiat imbiadu a Orgòsolo, a fàghere su vitze a prèide Miali Casula.
Cussa comunidade l’aiat adotadu dae luego, in s’aficu suo semper disponìbile e cumprensivu. Prèide Gratzianu Muntoni aiat traballadu in crèsia pro oto annos, onni santa die. E s’aiat fatu apretziare, istimare, chèrrere.
Sa die antis de Nadale de s’annu de nostru Sennore 1998 in Orgòsolo est galu iscuriu, cando prèide Gratzianu lassat domo sua pro pigare conca a crèsia. Depet cantare sa missa de mangianu ma est in antìtzipu. Sunt is 6.40 e cussu prèide minudu si depet addobiare cun sa morte. Fartant duas dies e ant a èssere colados oto annos dae cando s’aiat ordinadu prèide.
In cussu istrintu de su tzentru istòricu de Orgòsolo, unu passàgiu de muros antigos, iscurigosu e cun su fundu istragadu, calicunu at detzìdidu de non ddi lassare mancu s’ora de si fàghere sa rughe. Una fusilada feti, a balla. E prèide Gratzianu ruet in una lotzina de sàmbene, imprassende a forte su breviàriu.
E pro ite a prèide Gratzianu dd’ant mortu e pro ite custa apostada dd’ant organizada pròpiu sa die antis de Nadale? Ca, dae cussa die, 14 annos a oe, sa festa prus allegra pro is cristianos dd’ant mudada in una die de corrutu, in ammentu de cuss’òmine bonu, in is comunidades de Orgòsolo e de Fonne e non feti in is domos de chie a Gratzianu Muntoni dd’aiat istimadu? Diat tocare a ddu preguntare a s’assassinu.
Diat tocare a nch’intrare in conca sua e cumprendere pro ite.
Tocat a intrare in cherbeddu a is mortores pro cumprendere sa càusa de is delitos issoro.