Su 4 de trìulas coladu is Cummissiones prima e de tres de su Senadu, paris, ant cumpridu su de ses addòbios pro cunsiderare su disignu de lege e ratificare e pònnere in atu sa Carta Europea de is Limbas regionales o de minoria: unu documentu de importu mannu pro su Paisu nostru.

S’Itàlia cun sa ratìfica de sa Carta Europea de is limbas regionales o de minoria si leat s’aficu de aplicare unu nùmeru pretzisu de mesuras de amparu, in mesu unas cantas sunt cunsideradas de fundamentu, e depet in s’ora de ratificare decrarare a pretzisu a cales limbas cheret aplicare cussas mesuras. Sa normativa natzionale (L.482/99 e sa cunventzione cuadru pro sa tutela de is minorias natzionales) tenet in contu is inditos natzionales introduidos dae sa Carta chi no bisòngiant duncas de normas de assètiu internu.
Unu Paisu comente a s’Itàlia, fundadore de su Cussìgiu de Europa depet donare s’esempru pro una esecutzione lestra de custa aina internatzionale de importu. Tra àteras cosas, su Paisu nostru, galu antis de ratificare sa Carta, dd’at furriada esecutiva cun sa lege 482 de su 1999 e su 21 de lampadas 2000 at firmadu sa Carta ma sena nd’aprovare s’aina de ratìfica.
S’addòbiu de su 4 de trìulas coladu at duradu unos 20 minutos cun is paràulas finas de su rapresentante de su Guvernu, su sutasegretàriu de istadu pro s’ambiente e sa tutela de su logu e de su mare, Barbara Degani e si escluimus sa mustra pro parte de su senadore Palermi de duas mesuras, chi sunt inderetadas a nde pesare su livellu de tutela – pro su friulanu e su sardu – in referèntzia a is paràmetros definidos dae sa Carta, s’at serradu cun nudda de cumpridu: su presidente Casini, postu annotu in su bisòngiu de un’acrarada tra is diferentes grupos polìticos subra sa mesura in esàmine, at rinviadu sa sighida de s’esàmine paris a un’àtera sètzida.
Depimus ammentare chi custu disignu de lege, faina promòvida dae su senadore Palermo, dd’ant presentadu su 22 de abrile de su 2013, s’esàmine in is Cummissiones addobiadas at incumentzadu su 15 de friarju 2015 cun sa presentatzione pro parte de is reladores matessi, su Senadore Francesco Palermo pro sa prima Cummissione e su senadore Carlo Pegorer pro sa de tres.
Su 10 de martzu 2015 at sighidu s’esàmine. E sa cummissione at lompidu bàsciu proposta de is reladores a a adotare su disignu de lege n. 560 comente a testu de fundamentu in sa sighida de s’esàmine.
Dae su 28 de abrile 2015 a dies nostras ant sighidu tres addòbios in ue senadores de diferentes grupos ant presentadu unas cantas mesuras, a parre modestu meu, una pariga finas ocasioneras, chi punnant a ismanniare su nùmeru de limbas tuteladas.
Passados chi sunt prus de duos annos, su 17 de maju 2017, s’addòbiat sa Cummissione e detzidet de fissare pro is 5 de su merie de su 22 de maju su tèrmine pro presentare àteras mudòngios a su disignu de lege n. 560, adotadu comente a testu de fundamentu in sighire s’esàmine.
Su reladore Palermo ponet annotu, cun giustesa, in sa disora de ismanniare galu su cuadru de limbas chi cabent in mesu de cussas tuteladas dae sa Carta. Su sutasegretàriu Bressa est de acordu cun su senadore Palermo.
A pesare de custas acraradas sunt propostas mudòngios in ue si torrat a nàrrere chi s’Atlante mundiale de is limbas Unesco siat referèntzia pro identificare mègius is limbas regionales de tutelare. E àteras mesuras chi ismànniant su reconnoschimentu a onni dialetu regionale.
Deo creo chi tocat a propassare su càncaru atuale, tocat a si nde liberare dae pinnicas e trassas, in mesuras mòvidas comente a pedinas segundu is pensadas ispantosas de is istrategas de su comma bis inghìriu a ue sa democratzia si movet o si càncarat.
Cun s’intentu de allestrare sa protzedura cumbenit chi is presidentes de is cummissiones insistant subra unu testu cuncordadu in particulare subra is chistiones chi pertocant sa limba sarda e cussa friulana. Est lògicu chi sa posta in atu de tale norma de lege pro is àteras minorias, chi de onni manera tocat a respetare, at a depere tennere contu de sa cuncentratzione numèrica e territoriale de is minorias e duncas assegurare servìtzios de prus sustàntzia pròpiu a sardos e a friulanos.
Penso chi sa proposta apat lòmpidu, pustis de 17 annos de dibata, a unu livellu tale de maduresa de podere èssere lissentziada a lestru.
Su guvernu pustis depet èssere prus presente in sighire sa dibata de sa ratìfica e depet detzidere chie at a depere sighire su caminu parlamentare de sa lege. Est perigulosu chi pro su Guvernu si presentet semper unu a sorte (comente est acontèssidu in sa legisladura passada…sutasegretàriu a su furisteri, afàrios regionales, comunicatziones…) e semper unu sutasegretàriu diferente.
Deo dia proponnere su sutasegretàriu Bressa comente rapresentante, pro su guvernu, bista sa càrriga chi tenet e sa cumpetèntzia sua in matèria,
Sighende sa dibata est craru s’intentu de istorbare de unos cantos Parlamentares (chi faghent su traballu issoro) e so faeddende de is parlamentares de sa Lega, chi cun agiuntas parallelas frenant su caminu de is traballos, o puru Parlamentares chi sighint cun s’intentu de annanghere a is 2 limbas de minoria is dialetos de totu is regiones italianas.
Ma non si cumprendent s’istrategia de is parlamentares de majoria chi presentat unu mudòngiu, chi tenet in contu de incruere in su testu s’Atlante mundiale de is limbas in perìgulu istèrridu dae s’Unesco, e unu senadore de sa Lega chi pedit lestru de firmare s’agiunta.
Mi parit chi intentu de sa faina normativa siat su de afortiare sa tutela de is limbas chi sunt oe pagu o nudda tuteladas. Curretziones radicales de su testu, duncas diant àere efetos de pagu profetu, e finas degradare su resurtu matessi de sa mesura.
A bortas, s’impressione est chi pro parte de unos cantos Parlamentares ddoe apat sa voluntade de sabotare sa ratìfica o de chircare de nde boddire calicunu votu dae is eletores.
S’agatant tres volùmenes mannos de relatas istèrridos de is Ufìtzios de su Senadu matessi, in ue capent is dibatas chi in 17 annos bonos ant sighidu in is duas Càmaras. In s’ora de is ùltimas tres legisladuras, XIV, XV e XVI, in ue ant dibàtidu meda e a longu de unas cantas chistiones ma non sunt lòmpidos a concruire su caminu legislativu, a pesare de chi onni borta ant chircadu de agatare un’acordu subra unu testu.
S’agatat literadura in chistione e puru sighende sa dibata, parit de assistere a un’ispetàculu non pròpiu coerente cun s’importu de sa chistione in giogu. Is reladores Palermo e Pegorer, su primu est nòdidu comente a espertu europeu in matèria, e su segundu friulanu, ant mustradu disponibilidade màssima a retzire arràngios coerentes cun sa prospetiva de sa Carta.
Pro transire una faddida in custa legisladura puru nois cunfiamus in su grupu de Senadores, prus che totu de majoria, cussentes a beru de su valore de sa ratìfica pro chi partètzipent paris a is presidentes a allestrare su caminu e a nde bogare de una borta su provedimentu.
Tocat a ponnere annotu in su ritardu grae in cumprire is protzeduras de ratìfica de sa Carta Europea de is Limbas Regionales o de minoria, chi a bisu meu non diat depere èssere ammanniadu dae istùdios connoschidores, preferende in s’ipòtesi a concruire su caminu sena normas agiuntivas, comente tentu in contu in sa proposta de lege 560.
Nois sòtzios de su Comitadu Natzionale Federativu Minorias Linguìsticas de Itàlia (CONFEMILI) cun cunfiantza amus a sighire is traballos.
Domenico Morelli
Roma, 7 de trìulas de su 2017