(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto e selezionare quella tricolore)

«Cherzo dare un’adiosu a s’amore» est istada s’ùrtima fràsia pronuntziada in pùblicu dae Moninchedda in antis chi lasseret sa Corte e, pro tantu, s’ùrtimu òmine sou, Frantziscu I, a su pròpiu distinu.

Moninchedda urtimamente si fiat intèndida a sa sola dae cando Frantziscu, pro chistiones de salude, leaiat parte semper prus pagu a sa Corona de Logu.

Issa, prima dama, chi in cussas sètzidas si fiat cunchistada sa fidùtzia de totu sos Majorales de su Rennu e chi podiat otènnere cale si siat cosa disigieret, tutinduna, aiat abbandonadu su ballu a mesanote, pròpiu comente Biancaenie, lassende a Frantziscu s’iscarpita de cristallu forgiada dae su mastru bidràrgiu Ciscu Seddone.

«Chèrgio andare a imparare a sos padres de su cumbentu de Santa Maria de Bonàrcadu comente iscrìere sos condaghes» aiat naradu in cunfidèntzia a unu de sos vassallos suos.

Difatis, in gioventude, fiat istada un’istudiosa de sa limba arborense, mancari non nde apretzieret sa trata istatuale, ca privilegiaiat sas variantes de su sardu a sa limba “comune” coniada dae sos Arborea.

S’acurtziada sua a su Cumbentu e sas orìghines nòbiles suas l’aiant permìtidu de cobèrrere s’incàrrigu de Iscrivana, in antis, e de Madre Badessa, a pustis.

Fatu fatu aiat cunchistadu su tìtulu de Majore de sa bidda de Tresnuraghes e in fines sa nùmena de Curadore de sa Curatoria de Macumere, intrende de diritu in sa Corona de Logu.

In s’interis de sa lampada carriera sua aiat connòschidu s’Alcalde de su Casteddu de Seddori, Don Remundu Soros, chi cun issu aiat progetadu una Sardigna fora dae sos ischemas de sas potèntzias continentales, ma, rèsa·si contu chi Soros fiat pensende de bèndere su casteddu sou e sos teracos suos a sos rennantes de sos ducatos toscu-emilianos de sa Penìsula, si fiat francada dae sa morsa chi l’aiat sogiogada e si fiat betada in bratzos a unu sardu de ùmiles orìghines, unu tzertu Giacuminu Sannai, chi li praghiat a catziare Colombus in Ollolai.

Cun s’amore nou Moninchedda aiat sonniadu de fàghere sa reghina e, comente tale, de impònnere sa voluntade sua subra cussa manada de ex cumbatentes e invàlidos de gherra. Ma Sannai aiat iscobèrridu s’intentu e s’amore intre issos duos fiat isvanidu, umpare a su pianu sou.
Imbarada chentza cunsorte, Moninchedda fiat andada a cumbìvere cundunu mastru bidraju, su subra numenadu Ciscu Seddone, chi in prus a fàghere botes de cristallu a paritza zente, professaiat fintzas bideas de indipendèntzia dae sa semper prus oprimente Aragona.

Umpare fiant cumbènnidos a sa corte de Frantziscu I, chi, numenadu dae una Corona de Logu in majoria filu aragonesa, los aiat chèrfidos cun issu pro tènnere in pasu cussa parte de sa sotziedade isulana chi ispinghiat pro isvinculare s’Istadu dae sa presèntzia istràngia in Corte. Frantziscu I aiat dadu a Moninchella sa càrriga prus importante de su Rennu, segunda ebbia a cussa de Viserei, cussa de sos Afares Pùblicos, chi ammaniaiat sa parte manna de sos proventos de su Rennu.

Pro tres annos sos duos fiant andados de amore e de acordu. Issa aiat otènnidu carta bianca in Corte e ogni cumandu sou fiat prontamente eseguidu. Finas a cando… ohi si si, ohi no no, sos nono aiant prebàlidu subra sos si.

Moninchedda si che fiat andada dae Corte chentza isbatulare sa gianna, narende ebbia chi fiat istraca, chentza acusare su cunsorte de mala cunduta, chentza li betare in palas perunu pecadu, declarende ebbia chi non cheriat prus caddigare unu caddu “aschiladu e trobeidu”, est a nàrrere impastojadu comente una bèstia, chi in sa faeddada de campagna si usat pro inditare s’animale ligadu cunduna corda in sas ancas de in antis e cunduna fune s’anca de in antis cun cussa de segus.

Galu oe sos istòricos non resèssint a cumprèndere su motivu chi aiat ispintu Moninchedda a dare “s’adiosu a s’amore”.

Unos cantos narant chi fiant sos Afares Pùblicos de su Rennu a l’istare como agiummai istrintos, e chi in su retiru ispirituale de Santa Maria de Bonàrcadu aiat pensadu de ismanniare.

Àteros retenent chi dae cussu momentu no aiat pensadu a àteru che a sas sighentes eletziones de sa Corona de Logu chi cheriat bìnchere de Reghina. Induna manera o s’àtera, mancari chentza funtes iscritas, sos prus pensant chi Moninchedda apat chircadu de torrare a cunchistare su potere e de fàghere ismentigare a sos cuntempurànios s’amore in su tempus de Frantziscu I.