Comente iscriet un’amigu meu a propòsitu de un’artìculu de su consigeri regionale Paolo Zedda chi defensat su testu ùnicu de sa limba sarda: “in cauda venenum”. Zedda difatis petzi in s’ùrtimu puntu de s’artìculu mustrat sa finalidade de custa lege:
“Gli enti locali, le scuole, le associazioni e i soggetti privati sono tenuti solo ad adottare solo la norma ortografica. Essi sono invece liberi di scegliere la norma linguistica (possibile scegliere quella regionale, una delle varietà letterarie storiche o altre norme locali).”
Traduidu in sardu signìficat chi isse cheret abèrrere su portale a sa teoria de su logudoresu, nugoresu, campidanesu, e bae a ischire cantas àteras variantes, comente limbas diferentes e distintas dae sa limba ùnica sarda.
Sa positzione de Zedda la podimus definere comente “setzessionismu linguìsticu”, una de sas mègius istrategias in contra de s’impreu de sa limba sarda, una pedra posta in mesu caminu pro èssere de impèigu a un’impreu mìnimu e normale de su sardu, una de sas mègius maneras de atogare una limba minoritària e minorizada che sa nostra: la partzire in cantos.
Su fatu chi li costet a iscrìere “limba sarda” sena bi dèvere annànghere o remplasare cun frases tramposas comente “… norma simbolicamente rappresentativa della Sardegna … varietà letterarie storiche o altre norme locali” li diat dèvere dare unu pagu de impìciu pro istransire su ridìculu linguìsticu. Leadu a manera literale su suo est un’arresonu antisientìficu, fundamentadu in una teoria polìtica linguìstica anòmala, istravagante, ca sa normalizatzione de una limba, de cale si siat limba, cunsistit in s’impiantu e difusione in sa sotziedade de sa variedade istandard codificada, creada pretzisamente cun cussa finalidade.
Arresonu diferente est chi custa limba comuna si potzat arrichire cun tèrmines de totu sas variedades, comente est òviu. Connoschimus forsis carchi responsàbile polìticu de cultura italianu, frantzesu o tedescu chi li siat bènnidu o chi li bèngiat a conca de faeddare a su matessi tempus de normalidade linguìstica e de agiudu a s’impreu de formas linguìsticas de unu logu o regione? A seguru chi nono.
Comente si podet pensare, e non tènnere unu mìnimu de malistadu a iscrìere:
“… le scuole… sono tenute ad adottare solo la norma ortografica. Esse sono libere di scegliere la norma linguistica (possibile scegliere quella regionale, una delle varietà letterarie storiche o altre norme locali).”?
In Bonn ant isseberadu forsis una norma linguìstica diferente dae sa de Monaco? In Granada ant isseberadu una norma linguistica diferente dae sa de Valladolid?
Sos libros chi s’ant a impreare in sas iscolas sardas devent èssere iscritos in sardu istandard, ca una de sas funtziones de ogni sistema educativu, sardu incluidu, est sa de dare sa padronàntzia de sa limba pròpia, de totu sos recursos espressivos chi nde formant sa richesa e chi permitint a chie l’istùdiat de tènnere cumpetèntzia in cussa limba, no in una parte ebbia de sa limba.
E custu si otenet cun una limba sarda istandardizada, chi giai tenimus e chi at dadu sos frutos suos in custos ùrtimos annos, sa LSC, cun s’istùdiu de totu sos autores sardos, de totu sos tempos, de ogni logu e de ogni istile, sena pesare, cun mentalidade provintziale, tancas serradas a muru, comente pretendet de fàghere sa lege defensada dae su consigeri Paolo Zedda, lege chi no amparat s’integridade de sa limba sarda e chi a su matessi tempus li negat unu benidore.
Giagu,
sa bidea de sa lei est cussa de circai una solutzioni de bonu sensu intre is chi nant ca sa LSC est stetia unu fallimentu cumpletu e nci bolit fuliada, e is aterus chi afirmant ca sa sperimentatzioni est stetia positiva e, de imoi innantis, depit essi s’unica arregula possibili. Est una positzioni de mesania, duncas, intre is diferentis positzionis chi sunt in campu.
Una cosa però bollu nai, a titulu personali, poita ca s’intendit e arretumbat de unu pagh’e tempus: cussa ca una lingua “normali” depit tenni una arregula cirdina, unica, monolitica. E ca is ateras positzionis sun “antiscientificas”.
Nau craru e tundu: no est aici. E no ddu nau deu, ddu narat su mundu. S’arregula unica est sa norma po is linguas statalis, ma po cussas de minoria is cosas cambiant meda.
In ordini, feti pensendi a is linguas neolatinas prus a curtzu:
1) Su ladinu at tentau de definiri una lingua standard, ma at lassau s’idea po mori ca sa populationi no fiat de acordiu. Imoi si sighit cincu standard, unu po donnia prana. E sa politca linguistica funtzionat beni meda;
2) su friulanu at adotau unu standard linguisticu chi sighit sa traditzioni literaria giai cundividia de s’Otuxentus. Ma lassat unu bellu pagu de logu a is variantis (l.reg 29/2007 art 1, la Regione promuove a lingua friulana, nelle sue diverse varianti; art 5, coma 2bis:”il presidente della regione Friuli adotta la grafia ufficiale delle varianti”. e sighit…);
3) su romanciu tenit una norma standard feti po sa burocratzia, su “romansh grischun”, ma entis localis e scolas inperant is cincu variantis localis;
4) su corsicanu at de pagu definiu is lineas de ghia po is politicas linguisticas, chi si basant in sa “polinomia linguiastca”, definint feti sa grafia, no sa lingua, e permitint de si eprimi mascamenti in is duas variantis “cismontano” e “oltramontano”;
5) su cadelanu est fueddau de 9 milionis de personis, e tenit duus standard, cussu de Barcellona (7 milionis)e cussu de Valencia (2 milionis);
Torrendi a nai, donnia lingua depit agatai una caminera cosa sua, chi tengat contu de sa traditzioni literaria, de una tzerta flessibilidadi normativa e de su cunsensu de su populu chi dd’at a depi fueddai. Custu seus circhendi de fai, ascurtndi a totus e domandendi a totus unu pagu de passientzia e de bona voluntadi. Po sarvai sa lingua de un’acabu chi nemus de nosu disigiat e chi est prus acanta meda de cantu penseus.
S’idea de una lege de istandardizatzione de una limba, de totu sas limbas, no est sa de pònnere de acordu fatziones diferentes, non si tratat de acuntentare a totus, ma de agatare unu tipu linguìsticu nèutru, limba supradialetale, cun unu status privilegiadu rispetu a àteros sistemas de comunicatzione; s’impreu prus frecuente si dat in sas istitutziones e in totu sos cuntestos formales, mescamente in s’àmbitu literàriu e iscolàsticu.
Est tzertu chi ogni paisu detèrminat s’istandard rispetu a sas cunditziones suas: istandard dùplitze in Bèlgiu o plùrimu in Isvìtzera, pro esempru. B’at fintzas paisos in ue sa funtzione de istandard la faghet una limba furistera: in Ìndia e in Nigèria; custu cherimus pro sa Sardigna?
In cantu a sas limbas neolatinas chi as tzitadu a curtzu a sa nostra, est tzertu chi totu sas limbas minoritàrias e minorizadas non tenende un’esèrtzitu, una marina e un’aviatzione pro las defensare, tenent dificultades mannas pro si impònnere e fàghere rispetare.
Su sardu prus chi no a sas limbas tzitadas, pro situatzione geogràfica e nùmeru de faeddantes, devet abbaidare a sas limbas no istatales chi, tenende un’istandard bene definidu, sunt impreadas comente limbas formales in s’amministratzione, in àmbitu literàriu e in s’iscolarizatzione obligatòria.
Paulu iscusa, ma ti sunt abarradas in punta de pinna duas limbas importantes in Europa (penso chi siat un’ismèntigu freudianu); in ue lassas su galitzianu, limba pròpia e ufitziale de sa Galìtzia ispagnola, faeddada dae pru de duos milliones de pessones, istandardizada in su 1982 dae sa Real Academia Galega?
Àteru ismèntigu, de una limba europea mancari non neolatina: su bascu unificadu, giai dae su 1968, cun unu millione de faeddantes e insignadu in sas iscolas bascas.
In cantu a su catalanu (segunda limba mia de sos afetos) est beru, comente iscries, chi lu faeddant in noe milliones, ma deretu annanghes una fàula: tenet duos istandard, su de Bartzellona e su de Valèntzia. Custu nono, pro praghere. Lassa·lu nàrrere a sos setzessionistas linguìsticos, bene aposentados in sos partidos de sa destra ispagnolista.
Pro cantu riguardat sa limba catalana e valentziana, si devet a Pompeu Fabra chi, fundadu in su 1907 s’Institut d’Estudis Catalans, in su 1911 at propostu unas normas ortogràficas e grammaticales aprovadas in su 1932 e vàlidas pro sa Catalugna, su Paisu Valentzianu e sas Ìsulas baleares.
Sa “Acadèmia Valenciana de la Llengua” in unu de sos ùrtimos comunicados suos defensat s’unidade linguìstica: “Valentzianu est sa limba romànica faeddada in su Paisu Valentzianu, in sas Baleares, in Catalugna e àteros territòrios e chi retzit fintzas su nùmene de catalanu. ”
Sa Sardigna unu primu passu de unificatzione de sa limba sarda in sa forma iscrita, su primu in totu s’istòria sua, gràtzias a un’apògiu polìticu chi abbaidaiat a tesu, l’at fatu in su 2005 cun sa creatzione de sa Limba Sarda Comuna, non dialetizante, cun sa mirada a sas àteras limbas de cultura romànicas, supradialetale duncas limba natzionale de Sardigna. Como la cherimus cambiare? E a sas eletziones chi benint, un’àtera proposta?
Su pòpulu sardu.
Sa limba sarda.