(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto e selezionare il tricolore)

Su ‘ocu chi eri sero ant postu in Torpè, ant allarmatu torra una comunitàte indiffèsa, rispettu a sa vuria maleita de sas fràmas chi si sont pesatas artas, ispintas dae su ventu vederatu. Torpè, ingrenucatu vortzis indainnantis a custu dolu, sinch’at a torrare a pesare, gai comente at fatu a pustis de s’alluvione. Abba e focu, unu tempus alleatos a s’omine , oie son imbennitos s’enemicu da cue si defennere. Abba e focu, simbiotica e impracabile equazione veneita in gradu de sarvare, proteggìre e cusservare sa vita umana e, impare potet divenner infausa, canno sinche ghettat supra chin furias de uraganu e de fràmas infernales. Gai Torpè como ma, prima Budoni chin sas fratziones suas, Santu Diadoro, Alàe, Montalbo a s’ala de sa Baronia, s’Ozzastra e ateros locos chi galu sont bruianne sutta sas framas azzardatas de un iferru modernu chi non timent nudda. Nemicu innescatu dae sa maca, vile prepotentzia de s’omine, chi nò est prus in gradu de cusservare s’immensu patrimoniu ambientale chi s’at atzapatu. 300 Ettares, nanas sos espertos, solu in Torpè, annatos in fumu, mannicatos dae sas inemmennabiles fràmas chi dassant, a pustis solu cadaveres inniedicatos de buscos de chercos, de sueglios e ghiniperos seculares, coro e prumones de una terra antica, bantu de su Mediterraneu, ch’at postu seculos a prosperare e chi isselleratos e pessones de vurcas chene onore rinnegant. Totu sa Sardigna est bruianne, espianne una gurpa antica vortzis, o una maleissone bibrica a secunna de su sentitu. Abba chi secat argines e carragliat, nive e turmentas, siccagna in sas anticas venas, uve unu tempus curriant abbas sacras, piànas isteriles, mùrras pro gurpa de afumentos acros provenientes dae anticas violentzias, fràmas de su demoniu, apicatas a s’ora de su pesperu, chin sa sicurantzia chi su dolu aribet a cumprire s’opera sua miserabile, indainnantis a s’impotentzia de sa zente vona, de sos eroes comente a chie, chene sentire vatica, s’adoperat pro isterminare su semene de su malu ‘achere. Custu est sa mazine drammàtica de custas urtimas dies de Luglio, Triulas in su calendariu de sos pastores anticos; mese de turmentos, triulaiolu, maletrattatore, chintatore, custu su signìficu suo. Nudda si potet facher de sas fainas agriculas in custu mese, nudda si potet disponner in sa vita de una comunitate: non si bi potet isposàre, ne si potet cambiare domo, non si potet a lèare bestias pro annovare mandras ei sas campùras, inuve in su mese ‘e lampatas, su mese de sos focos, si bruiat su ‘enu dopo ‘nche l’aer trebbiatu e remunitu su tricu, totu si virmat, assessatu pro respetu de una terra chi tzatzat sa gana de sa zente sua. Solu sos miserabiles si movent, silentese invisibiles comente sas colovras venenosas, ispostannesi sutta s’alinu de su ventu pro nò esser acatatos, vistos,intesos e incue attacana, vieros de s’infamia issoro e de sa mediocritate e, in su mentres chi totu sinche morit, issos s’intennent superiorespro una via in sa vita issoro.
Ant tentu a gùla sa terra terra nostra giai issambenata, ana atzelleratu s’agonia sua e ascurtatu sa ghèmita de sa morte, e pro custos esseres non bi potet esser su pietu, non sa cumprensione o istradas chin attenuantes sociologicas. Su ‘ocu de Torpè, non ‘nche leat valore a sos ateros chi ant allutu in Sardigna, ma de tzertu est unu dannu chi non si potet cumpitare, arrivatu a surpresa, in d’unu mamentu de importu mannu pro sas viddas a lacana. Sas terras bruiatas, fachent parte de su Parco Tepilora Rio Posada e in su mese de Lampatas, iustu iustu carchi mese achet, est istatu marcatu dae s’Unesco chi su titulu MaB, cale riconnoschimentu pro su munnu intreu de sa ‘interrelazione’ tra s’omine e s’ambiente aintunnu: Men and Biosphere. Su primu in Sardigna, sue 15 in totu s’Italia, sue 621 in su munnu intreu, partitu in 117 istatos chi fachen parte de chimbe continentes. A custu MaB Montalbo- Tepilora-RioPosada appartenent 17 comunes ‘Virtuosos’ inuve b’abìtant 50 miza pessones, chin d’una caratterizzazione pretzisa: “s’armonia de sa cunveventzia e su respetu pro su locu issoro, s’isvilupu de sa cultura, sa cusservatzione de sas traditziones de su locu e de sas attivitates impreatas e de sa biodiversità e ecosistemas” Custu est iscritu su documentu de su reconnoschimentu mondiale. Ite nos restat de custu cantu de natura galana, ite si potet e si devet facher pro sarvare su chi bi restat galu e comente nos potimus defenner dae custos elementos chi isnaturant s’animu de s’omine, torrannechelu a sa vollia. Custos esseres ammiseratos, meritant s’inchietitudine orte e impetuosa de su populu Sardu intreu, prima chi sia tropu tardu; Non meritant su suspiru de custa terra martoriata, non su mannicu chi los diat thathare in galera. Tropu zente b’at mortu in Sardigna pro su ‘ocu, tropu vitas istruitas tentanne de sarvare su chi potiat esser sarvatu, troppu dolu ‘e coro e galu tropu lagrimas mai vrobitas pro custu male terribile. E tanno, s’inchietitudine devet esser corale pro vortza. Non bi devet aer in custa terra unu bicu, uve custos assassinos si potant amparare, nò una domo chi los potat collire. Prima chi siat troppu tardu, prima chi no che interrene suta sa lastra grussa de s’ignavia insupra de sa cale targa diant iscriere s’epiteto:
“Inoche sont interratos sos Sardos, unu tempus populu de pastores orgogliosos e massaios austeros, gherreris anticos de una terra vertile e ospitale, ricca de abbas de vena, de buscos millenarios e seculares ghiniperos, corcatos dae su ventu ma, mai secatos. Inoche sont interratos, suta de s’issoro matessi mandronia, domatos dae s’indiferentzia, vintos dae su dubitare.