(Per leggere l’articolo in sardo cliccare sulla bandierina in alto)

Sa medida comuna de sa Sardigna est su piticu. Sunt piticos sos caddeddos de sa Giara, sunt piticas sas berbeghes de sa ratza sarda antiga, sunt piticos sos sirbones e sos aineddos de s’Asinara, piticas sunt su prus de sas biddas, gasi comente nois etotu chi nche bivimus. Paret chi su territòriu a fùrriu apat ammodadu s’ecosistema.

Su matessi si balet pro s’ecosistema econòmicu. Sas impresas sardas sunt a s’ispissu imputadas chi sunt piticas medas. Su nanismu aziendale, paris a sa sutacapitalizatzione, sunt indicados che a problemas endèmicos de s’imprenditoria sarda, a su cale at dadu agiudu de seguru finas unu sistema bancàriu baronale bisogadu e assugetadu meda dae su sòlitu vìtziu clientelare.

Diat pàrrere cunfirmadu, antzis belle iscontadu, chi a èssere piticos da su ghetu econòmicu siat semper un’isvantàgiu. Imbetzes no est gasi, antzis su de èssere piticos diat pòdere èssere sa crae de su sarvamentu nostru.

S’ ìsula nostra est popolada dae realtades piticas chi aguantant dae deghènnios in un’ambiente econòmicu crispu, mentres sas mannas no addurant e lassant chinisa e dannos, pustis chi nd’ant sutu sàmbene e frua a sos territòrios, gasi comente si costumat a fàghere in totu sas traditziones colonialistas. Totu sos tentativos de giùghere a dae in antis modellos imprenditoriales de dimensione mannas sunt fallidos a manera mìsera lassende petzi sas rughes e sos desertos de Otzana, Macumere, Tiniscole, Portu Turre, Ìsili, Igrèsias e Biddacirdu.

Oe nos agatamus torra a parare fronte a àteras emergèntzias. Sa crisi agropastorale nos cumbinchet a meledos noos. Sas dificultades atuales in realtade lompent dae a largu, e podet èssere puru chi lompant dae sa punna sighida a nde bòlere bisestrare s’avesu nostru a èssere piticos, a chèrrere, a mala bògia, tramudare e copiare paradigmas chi non sunt sos nostros.

In beridade abarrat sa duda si custos modellos gigantes, industriales o agrìcolos chi siant, potzant èssere adatos a cale si siat cuntestu, e duncas, a cussu nostru sardu. Abarrat sena essida su tema de sa sostenibilidade chi totus nde faeddant: est possìbile a acumprire unu sistema de dimensiones mannas a manera chi non trastochet nudda o si nde sùmant energias chi faghent collassare totu su sistema? Ca custu est ordimingiadu a manera de si autoalimentare, sena brusiare totu sas resursas e sena àere sa netzessidade de èssere ispintu semper cun aportos noos pro nde trantzire sa deruta?

No est fàtzile a àere una resposta acabadora e assoluta. Seguru est chi si nos isperiamus a fùrriu nostru, sos modellos industriales sardos mentovados in subra dant giai a sa sola sa resposta: nemos de issos est finas a como abarradu ritzu sena s’impèllida sighida de Istadu e Regione chi ant semper ghetadu abba frisca, mai a manera risolutiva, mancari leende-nche-la dae àteros impreos e neghende de fatu chi su sistema non podet èssere mantènnidu in vida a manera artifìtziale.

Su matessi balet pro su mundu agrìculu. Inoghe, a manera diferente, cun sos intzentivos, s’est chertu inderetzare su modellu cara a cussu intensivu, a s’ispissu monoculturale, sena pensare chi gasi faghende si diat èssere creadu su problema de sa dipendèntzia dae fora pro su prus de sas matèrias primas.

Monoculturas e colturas intensivas chi faghent prus pòberu su terrinu e cherent a manera sighida contzimes, anticritogàmicos, sèmenes progetados pro èssere tratados cun custos. E totu est in manu semper de prus a sas multinatzionales mondiales chi luego diant podent èssere a tretu de detzìdere totu in contu a nois.

In ambas chistiones, impresa agrìcola e nono, si faghet intèndere su rolu de sas bancas. Di fatis pro fàghere crèschere sos sistemas econòmicos prus mannos est netzessàriu s’interventu de su crèditu. Ma, a dolu mannu, comente ischimus, in Sardigna su sistema ceditìtziu l’ant giai mandigadu àteros operadores e sa parte pùblica de su creditu sardu l’ant bèndida sena pensare a su cras. In prus, gasi comente nos contant sas crònacas a dies de oe, su creditu l’impreant comente mèdiu clientelare sos grupos de poderiu.

Cando si dipèndet meda dae sas bancas sas cosas ant semper duas caras, dae una banda si agiudat sa crèschida de s’economia, dae s’àtera si vìnculant sas aziendas a una crèschida sighida punnada a parare fronte sos dèpidos.

Una sienda minore a parusu non si indèpidat meda e cando b’at abbas malas, resessire a traballare totu a unu paru pro si cunformare a sas situatziones, resurtat de importu.

A èssere piticos adduit a àere s’elastitzidade bastante pro èssere semper prontos a sos mudòngios de sos mercados e de sa sotziedade. Sas realtades piticas sunt medas prus lestras e a tretu de fàghere cambiamentos a prou e in tempus ùtile.

Si posca pensamus a sas comunidades piticas de sas zonas a oru, si podet finas pensare chi podent èssere custas imbetzes a pastinare su nou pro s’agricoltura sarda. Sa diferèntzia est cussa intre una agricoltura intensiva, chi punnat a s’industrialismu, contra un’àtera de calidade, multifuntzionale e multisetoriale, a livellu umanu. A livellu de Sardigna.

Una sienda pitica agro-zootecnica multifuntzionale e multisetoriale resessit a parare fronte a su tempus malu e a sos arriscos cun prus fortza, ischitende arriscos e balàngios; sas monoculturas o sas siendas intensivas imbetzes no ant alternativa cando s’annada est mala.

Sa molteplitzidade istremenada de sos logos in Sardigna at bisòngiu de programmatziones diferentes: est difìtzile a lòmpere resurtos bonos movende dae un’ùnica diretzione tzentrale. A sa matessi manera una situatzione gasi complicada non podet èssere isòrta cun solutziones de emergèntzia; non bastant mancu sas misuras econòmicas a sa sola, ma tocat a si armare de santa passèntzia e unire, imbetzes de partzire, e chircare de pònnere a una banda discunfiàntzias e brigas.

Sa chirca de unu caminu nou non depet èssere atremenada a su mundu polìticu: cadaunu de nois podet e depet fàghere calicuna cosa in su piticu mundu suo pro cambiare, chircare de èssere esempru pro agiuare a torrare a brotare in su pòpulu sa capatzidade de connòschere a isse matessi in s’indipendèntzia, capatzu de si nde isfrancare dae una suditzàntzia seculare. Unu pòpulu dignu de sa chi fiat in capas sa prima tziviltade antiga evòlvida de s’Europa.

Gasi comente semus, pro ite non devimus punnare a subra de sas comunidades piticas, adatàbiles e flessìbiles, bortulende su chi at naradu s’assessore Paci in contu chi non si podet transire su fatu chi sos servìtzios depent èssere cuntzentrados in ue b’at su nùmeru prus mannu de abitantes? Pro ite non adduire a sas calidades prus artas de sa vida sotziale in sos tzentros piticos e invenstire devolvende sas cumpetèntzias e sas resursas a manera direta a sas comunas? Sunt sas comunas sos entes chi ant prus de totus su cuntatu diretu cun sos tzitadinos e sunt sos ùnicos galu capatzos de cuntrastare finas s’istesiamentu intre tzitadinos, Regione e Istadu.

Nos abarrat sa duda prus manna: si est pretzisu a sighire paris cun un’Istadu e un’Europa mannos chi minusprètziant su fatu chi nois semus pagos e piticos