Is leges de su 1962 e sa 268 de su 1974 ant rapresentadu is duos gasi narados grandu Pianos de Rinàschida de sa Sardigna, cun resursas pari a belle 1000 milliardos de liras. Ma cales fiant is diferèntzias intre is duos pianos? E pro ite fiant fallidos rendende crònicos unos cantos problemas de s’ìsula? Un arrejonu de Adriano Bomboi.
In su 1962 e in su 1964 fiant istados finantziados is duos grandu pianos de Rinàschida de s’economia de sa Sardigna. A oe, siat is istudiosos siat s’istòria matessi nos ant presentadu su contu de cussa istajone polìtica, carca de prospetivas ingabbadas, de unu pore de dannos econòmicos e ambientales, ma finas de profetos vàrios chi pertocant s’infrastruturatzione de s’ìsula.
Si connoschent pagu imbetzes is istrumentos legislativos, in prus de sa filosofia chi ddos animaiat, responsàbiles de is resurtados contierrados àpidos.
Cales fiant?
In su 1948, s’art. 13 de s’Istatutu Autònomu regionale inditaiat in s’Istadu e in sa Regione is atores istitutzionales chi aiant dèpidu promòvere unu riscatu de s’ìsula. Batòrdighi annos longos a pustis de sa nàschida de s’autonomia custu artìculu aiat àpidu atuatzione cuncreta pro mèdiu de sa lege istatale 588/1962.
Custa lege aiat a fundamentu 3 pilastros essentziales: su primu depiat istabilire is indiritzos de su pianu de “rinàschida”. Su de duos depiat aprontare is fundos de ispesa (belle 400 milliardos de liras partzidos in fàscias pro unu deghènniu). Su de tres depiat afidare a sa Regione is ainas esecutivas cun is cales ddos mandare a dae in antis.
A manera paradossale, giai in su de tres puntos Casteddu diveniat in realidade unu simpre esecutore e non coordinadore de indiritzos cuncordados in nudda cun su territòriu destinatàriu de is interventos.
In su matessi annu, difatis, pro acollire sa 588, sa Regione aiat varadu sa lege 7. Cun custa s’ìsula beniat partzida in 15 zonas pèrperes, e cadauna beniat rapresentada dae unu comitadu zonale de isvilupu, fatu de sìndigos, polìticos, sindacalistas e espertos locales.
A is letores prus abbistos non lis at a fuire chi custa mesura rapresentaiat una conchista partetzipativa importante (sighende su modellu de is programmas partetzipativos cuntemporàneos promòvidos dae s’UE) a tales chi totus is comunidades de sa Sardigna esserent interessadas a sa resessida de sa rinàschida.
In realidade, pro neghe de burocratzia, tribalismu polìticu e una dose manna de incultura generale, custu istrumentu de partetzipatzione locale non fiat istadu de profetu.
Sa Regione a sa ghia, imbetzes, si fiat frunida de un’assessoradu a sa Rinàschida (pro su restu giai presente dae su 1957), e de unu Tzentru regionale de programmatzione puru, cun unu comitadu de 12 espertos.
Is lìnias de crèditu ddas aiant abertas sa Cassa del Mezzogiorno, su Credito Industriale Sardo e su Banco di Sardegna. A manera particulare, su CIS aiat destinadu su 62 pro chentu de is fundos a su setore petrolchìmicu, a dannu de totu is àteros, mancari prevìdidos dae su pianu.
Custu issèberu arribadu dae artu, contra a cada lògica de mercadu, in prus de s’abbolotu sotziu-econòmicu oramai bene connotu finas in matèria de ispopulamentu de is zonas internas, aiat determinadu una casta dòpia de dannos a càrrigu de s’agricultura e de is manifaturas.
A un’ala difatis aiant ruinadu a manera grave s’impresa mèdia e minore; a s’àtera sa menguada de bratzos a s’agricultura aiat ispogiadu tretos illacanados de s’ìsula, chi fiant abarrados abertos a chie ddos cheriat pàschere, afortiende pròpiu – e custu est unu de is paradossos de sa “Rinàschida” – su fenòmenu de su bandidare de mollu pastorale chi sa polìtica, dae Roma a Casteddu, cheriat cuntrastare.
Est un’esempru clàssicu de “legislatzione distorsiva”, is efetos de sa cale ddos aiat descritos bene unu filòsofu liberale de su càlibru de Herbert Spencer in s’ìnteri de s’Otighentos, unu cuntzetu adotadu prus a tardu finas dae is autores de s’Iscola Austrìaca de economia, contra a sa bonidade presunta de onni “pianificatzione tzentrale”.
Sa Rinàschida difatis aiat apretadu su protzessu de modernizatzione de s’ìsula ischirriende un’àmbitu econòmicu ebbia, sa grandu indùstria, mescamente in unu passàgiu istòricu particulare chi nche giughiat a sa concruida de unu tziclu econòmicu de importu, e chi in Sardigna aiat cumbinadu cun su varu de su de duos pianu de Rinàschida.
Ite fiat?
In su mundu de is primos annos ’70 intrinaiat s’epopea de su fordismu, sa polìtica otzidentale torraiat a nou s’economia cun bases finantziàrias noas, mentres s’indùstria s’agataiat a dèpere parare fronte a duas novidades mentovadas: sa prima pertocaiat is innovatziones tecnològicas introduidas in sa produtzione de massa (in Giapone fiant colados in presse a su mollu de su “just in time” pro valorizare sa produtividade e su favore de is consumidores).
Sa de duas pertocaiat sa gherra de su Kippur, chi aiat cajonadu sa crisi energètica de su 1973, e is cunsighèntzias suas si fiant intesas pro totu su deghènniu imbeniente.
Ma cale fiat su ligàmene de custos fatos cun s’indùstria sarda?
Pro castigare s’otzidente ca susteniat a Israele in is batallas suas contra is esèrtzitos àrabos, is Paisos OPEC, capitanados dae s’Aràbia Saudita, aiant mutzadu su 25 pro chentu de is esportatziones de petròliu e combustìbiles, addopiende finas su prètziu de su grègiu. Custu issèberu aiat mudadu pro semper sa grista a s’industrializatzione otzidentale (oramai obligada a sighire is innovatziones arribadas dae oriente pro si campare).
Non bi bolet meda a cumprèndere chi una Sardigna chi aiat iscummissu subra de sa petrolchìmica paraiat su fiancu, non tantu a su mudare de su mercadu (ca finas s’iscutulada petrolìfera l’aiat cajonada sa programmatzione polìtica saudita) ma a sa gestione de un’indùstria in crisi in unu tempus ue in estremu oriente custu modellu ddu fiant oramai giai torrende a definire a nou.
E in s’ìnteri chi sa derruta de s’indùstria fiat semper prus ladina, francu a una polìtica clientelare chi dae cussa leaiat sa fortza eletorale sua, unos cantos operadores econòmicos aiant isseberadu de si incarrerare in su setore edile chi ddis porriat su turismu de sa costera.
Su mudamentu de su mercadu cajonadu dae s’interventismu polìticu de sa Rinàschida aiat fatu a manera de crèschere finas cussu protzessu de isfrutamentu de sa terra, de pagu profetu finas dae su puntu de annotu econòmicu, fache a unu setore tertziàriu chi a dolu mannu in pagos casos ebbia aiat ischidu aviare fainas de giudu, intre is cales cussas de su Cunsòrtziu Costa Smeralda.
Su segundu pianu de “Rinàschida”, a dispetu de sa dotatzione de belle 600 milliardos de liras, fiat nàschidu giai mortu, cun cunsighèntzias galu oe in bida. Custu pianu si fiat atuadu cun sa lege istatale 268 de su 1974, una genia de apenditze de sa 588, chi aiat chircadu oramai a trigadiu de tzapulare is dannos balangiados in su deghènniu in pessu coladu (sighende in parte is lìnias de sa lege De Marzi-Cipolla de su 1971).
Mentras sighiat s’emigratzione, intre is indiritzos suos bi fiat su tentativu dèbile de torrare a pònnere in motu siat s’agricultura chi s’impresa mèdia e minore. Ma sa filosofia de cuntrastu a su banditismu, galu incuadradu in sa gènesi sua agropastorale, fiat abarrada che pare. Mancu duos annos prima in Roma aiant acollidu is concruidas de sa Commissione parlamentare de inchiesta subra sa criminalidade sarda, pro su senadore Giosepe Mèdici custa naschiat semper e cando in su mundu agropastorale.
Sende chi tales concruidas oramai aiant crìticos medas, is pianificadores polìticos non ddas aiant abbandonadas.
Sa lege regionale 33 de su 1975 aiat apostivigadu s’assentu nou de sa programmatzione territoriale. Custa borta fiant colados dae is 15 zonas pèrperes a is 25 comprensòrios territoriales, custa borta puru isboidados de significadu e mudados in giassos de rivendicatzione assistentziale.
Onni idea sardista subra de sa zona franca l’aiant ammudada.
S’esitu ddu connoschides totus: intre is eredades de sa “rinàschida”, o de custa agonia econòmica longa, amus eredadu una polìtica semper de prus clientelare, chi no est a tretu de cumprèndere su balore e is profetos de s’initziativa lìbera.
Complimenti Adriano. Davvero un ottimo contributo da ricordare a tutti quelli che parlano ancora di grande industria, tappandosi gli occhi sulla realtà fallimentare che ci circonda e sui gravissimi danni non solo economici, ma sociali, ambientali e paesaggistici che i nostri genitori ci hanno regalato e che noi stessi ci apprestiamo a lasciare ai nostri figli.
Ottimo anche ricordare che dietro quell’immensa valanga di soldi (pagata da noi contribuenti di oggi o accumulata nel debito pubblico per le future generazioni), ci sono tantissimi fatti di clientele, corruttele e ulteriori distorsioni pesantissime (quelle per intenderci che deprimono, allontanano, deridono i migliori e invece premiano gli amici degli amici, generalmente incapaci e causa di sottosviluppo ulteriore!). Sistema che si è poi auto-alimentato e preservato grazie a tutti quei soldi (basti prendere i politici di ciacuno di quei distretti industriali per scrivere decine di libri su questi fatti), allontanando un numero sempre maggiore di persone dalle urne e quindi favorendo ulteriormente la conservazione.
Saluti
Grazie a voi lettori!
Buongiorno a tutti, Anche io mi associo ai complimenti per l’interessante e precisissima disamina. Spesso in passato mi sono fortemente scagliato contro quella sciagurata stagione politica ed economica per l’enorme sperpero di denaro pubblico e per gli strascichi di natura sociale ed economica che oggi ancora patiamo da allora. Più volte tuttavia ho ricostruito quei tempi dai racconti delle persone allora hanno vissuto l’epopea e il grande inganno della chimica. Nel descrivere la situazione socio – economica di un centro come Ittiri, situato a breve distanza dai centri di Sassari e Alghero e pertanto non nelle condizioni di un paese tipico dell’interno, ne emerge una organizzazione economica arcaica e tipicamente medioevale. Nell’immediato dopoguerra la stragrande maggioranza della popolazione era impiegata in agricoltura, il resto era rappresentato da qualche artigiano. Non girava moneta, i più vivevano nella miseria più assoluta (mio padre stesso, tra i più fortunati perché figlio unico – nato durante la guerra – indossava pantaloni corti fino a novembre inoltrato per non sciupare l’unico paio di pantaloni lunghi…) e l’agricoltura era di mera sussistenza. Vedere oggi i terrazzamenti nelle vallecole delle colline o in luoghi pressoché inaccessibili lascia pensare cosa potesse essere quel tipo di vita e di attività economica. “Seminavamo un quintale di grano – a debito – e se eravamo fortunati ne raccoglievamo tre, di cui uno per pagare il debito, uno al proprietario del terreno e uno a casa”!!!Si produceva solo grano, allora. Ciò che bastava a tirare e campare, sempre affamati e malconci. Con l’apertura della fabbriche si è avuto il grande esodo dalle campagne per diventare tute blu. Avere un salario e una vita qualitativamente nettamente migliore della precedente. Il reddito crebbe in modo esponenziale e per la prima volta la popolazione aveva denaro da spendere. In agricoltura restarono i “proprietari” e coloro che avevano i terreni migliori, vennero abbandonati i terreni meno fertili e difficilmente lavorabili. Con il nuovo ciclo economico e l’euforia derivata iniziarono gli investimenti privati, immobili, auto, elettrodomestici, attività economiche; beni impossibili da raggiungere fino a qualche anno prima. I fogli degli operai iniziarono a studiare. Insomma si diede vita ad una rapida modernizzazione di una società ancora medioevale per molti aspetti. Il dopo è stato più drammatico degli inizi. Persone in cassa integrazione “a vita”, disoccupazione nascosta (si tornava a lavorare in agricoltura e i edilizia rigorosamente in nero per mantenere i sussidi pubblici). Io che mi sono sempre definito una vittima di tale sistema balordo (l’industrializzazione forzata) devo riconoscere che ciò ha portato, con tutte le contraddizioni del caso, un radicale cambiamento socio – economico in meglio per l’isola, al netto di quanto giustamente afferma Vale nel suo post. Chiudo, e mi scuso per la lunghezza del post, dicendo che a mio avviso l’arretratezza attuale dell’agricoltura non sia dipendente dai Piani di rinascita o dall’industria. E’ noto che lascia i campi la parte più debole e fragile degli addetti in agricoltura, ergo dovrebbero essere rimasti, allora, i più forti, strutturati e capaci con benefici per il settore. Ma forse i conti non tornano…
Saluti
p.s. Ad Adriano; per Natale ho deciso di acquistare il suo libro…
Simone, sono ancora al 100% d’accordo con te e le tue note sono molto chiare e corrette.
Pensiamo solo se il 62% di quella montagna di soldi, che ci ricorda brillantemente Adriano, fosse andato a finanziare al posto del petrolchimico: infrastrutture (primarie e secondarie) serie e collegamenti moderni della Sardegna con il continente europeo, zero o riduzione significativa di ogni tassa e contributo lato aziende/imprenditori (da zero a n dipendenti) per tutte le attività sostenibili per un rilevante numero di anni, investimenti nella formazione (lingua inglese e strumenti di programmazione e gestione aziendale minimi).
Ci saremmo ritrovati queste cattedrali industriali (che a parte gli stipendietti hanno generato scempi, inquinamento, danni alla salute pubblica e distrazione dalle attività economiche individuali, perché oltre alle braccia dell’agricoltura, hanno chiuso la serranda per uno stipendietto sicuro anche le piccole officine e laboratori, quelle da cui in altre regioni d’italia si sono sviluppate aziende multinazionali di grandissimo livello!) o in una Sardegna decisamente migliore e appetibile per le aziende che oggi creano vera ricchezza (senza andare qualcuno ha provato a vedere cosa esporta l’Irlanda)?