Subra una cosa Renzi at resone: su bicameralismu perfetu italianu est unu unicum in Europa.

E s’aplicatzione sua – “sa disgeniadura de su connotu”, gasi comente li praghiat a nàrrere a unu dotzente universitàriu meu – l’at fatu galu prus dannàrgiu, istraviende sa natura de su Senadu e dende semper de prus a su guvernu su ruolu de metrònomo de sa fase legislativa.

Custu bastat pro si nde bogare, innetende a sa lestra, un’inderetzamentu gasi forte de sos padres costituentes?

Torramus a contare sas peleas.

Segundu s’istòria, su bicameralismu naschit cun sa cultura liberale de su de XIX sèculos, chi garantiat a sos diferentes setores de s’Istadu una partzidura de su poderiu: su re rapresentaiat s’elementu monàrchicu, sa Càmera eletiva su democràticu e su Senadu s’aristocràticu.

Su bicameralismu italianu l’ant seberadu in su 1948 pro partzire sa soberania democràtica in duas Càmeras a tales chi esseret istransida una “ditatura de sa majoria” dàbbile.

Sa proposta de unu Parlamentu bicamerale l’aiant avantzada in sos traballos de sa segunda sutacommissione sos duos relatores Mortati e Conti, democristianu su primu e republicanu su segundu.

A bisu de Mortati, su Senadu diat àere dèvidu garantire sos interessos de sos territòrios, mentres sa Càmera sa rapresentàntzia polìtica: dae una banda, duncas, b’aiat sa Càmera de sos deputados, titolare de una “rapresentàntzia generale de su pòpulu indiferentziadu”, dae s’àtera su Senadu, cun sa volontade de su matessi pòpulu bogada a craru cun su sufràgiu universale, “ma in una bestimenta diferente, fundada subra sa rapresentàntzia de sas categorias”.

S’idea de sos costituentes fiat de leare a cunsideru duos elementos fundamentales de sa traditzione issoro: sas autonomias de sos territòrios e sos corpos de intremesu, bidos che rapresentàntzia de “unos cantos interesses sotziales de primore: sa cultura, sa giustìtzia, su traballu, s’industria, s’agricoltura”.

Est pro custu chi a primìtzios aiant lòmpidu un’acordu “subra sa compositzione ammesturada de su Senadu”, chi prevediat sos 2/3 de senadores de elèghere intro sas categorias professionales e 1/3 de mebros nominados dae sos Cussìgios Regionales.

Custu intuitu però no at àpidu grandu resessida, ca sas Regiones galu no esistiant, e ca sas categorias professionales fiant un’ammentu meda serente a s’esperièntzia fea de sas Corporatziones fascistas, ma finas ca sa discunfiàntzia pare pare pustis sa fine de su Governu tripartidu intre Dc, Psi e Pci in su beranu de su 1947 fiat manna.

Su sèberu in favore de su bicameralismu paritàriu est servidu a cumpònnere sos vetos acrobados de sas fortzas polìticas: pro s’àrea republicana, fiat sa cunditzione pro nche colare su tzentralismu de s’Istadu in favore de sas Regiones, pro sa traditzione liberale, rapresentada in s’Assemblea costituente dae Einaudi, aiat su significu de isfritare su protzedimentu legislativu e meledare prus a lenu sas detzisiones de leare.

Su matessi De Gasperi fiat a favore de su bicameralismu, ca istesiaiat s’arriscu chi, in sas eletziones de su 1948, sos comunistas esserent otentu sa majoria in sos duos cambos de su Parlamentu.

Imbetzes sos de Manca (comunistas, atzionistas, sotzialistas) adduiant a su monocameralismu, ma aiant atzetadu a mala bògia su sèberu de su bicameralismu, pensende chi podiat èssere una garantzia bona de s’Ordinamentu contra sos regimes de Dereta.

Colende annu cun annu su bicameralismu perfetu a s’italiana at bogadu a campu unos cantos tretos bonos e medas malos: s’isfritamentu de su protzedimentu legislativu” at cunsentidu, a bisu de unos cantos, de garantire sa calidade de sa legislatzione, e a sas majorias chi aprovaiant disinnos de lege in unu de sos duos cambos de su Parlamentu de mudare finas idea.

Semper e cando su bicameralismu perfetu est abarradu unu unicum in Europa pro more de sa modalidade longa, dannàrgia e gastosa de aprovatzione de assegurare a totus sas leges; in prus est opinione de medas chi una Càmera, traballende in letura primàrgia, est prus atenta, ca ischit chi s’àtera l’at a averguare su traballu.

A distàntzia de annos medas, torrende a lèghere sos traballos de sa Costituente, essit chi su sistema bicamerale perfetu de sos artìculos 55 e sighentes de sa Costitutzione est istadu “su compromissu discuntentu” de positziones polìticas chi no andant de acordu tra issas.

A bisu de sa majoria de sos istòricos e de sos politòlogos, s’istrutura de su Parlamentu est naschida “non in cunforma a unu disinnu pretzisu, ma, in sa sustàntzia, pro una filera de no: no a sas ipòtesis monocamerales; no a su Senadu de sas Regiones; no a su Senadu Corporativu”, gasi chi amus unu Parlamentu chi est bicamerale in s’istrutura, ma chi, pensende a su funtzionamentu, est prus serente a unu modellu unicamerale.

Ma b’at de prus: su Senadu, naschidu comente “dòpiu pro de badas” – gasi lu isputziat in sos Annos Setanta Mortati – est istadu un’acordu politicu chi incluiat su collègiu uninominale e su liminàrgiu de su 65%.

Dae cando su referendum de su 1993 at eliminadu su quorum de su 65%, su Senadu at pèrdidu s’identidade sua primàrgia pensada dae sos costituentes.

Finas sas innovatziones istitutzionales imbenientes – afortigamentu de sas autonomias locales in su 1993  s’eletzione direta de su sìndigu, reforma eletorale regionale in su 1995, interventu primàrgiu subra su Tìtulu V in su 1999 pro s’eletzione direta de su Presidente de sa Regione e pro s’autonomia istatutària, segundu interventu subra su Tìtulu V in su 2001 cun sas cumpetèntzias noas – ant dadu impèllida a chircare un’identidade noa de infèrrere in sa Costituente.

Finas a inoghe s’istòria. Sas pregontas de si nche pònnere sun nessi tres.

Non sunt prus vàlidos sos motivos chi aiant cumbintu sos costituentes a apostivigare su sistema de su bicameralismu perfetu?

Sos problemas chi custu sistema at produidu, protzedint dae disgeniaduras impostas dae sos partidos e dae sa lege eletorale chi non deghiat o sunt “naturales” de su sistema matessi?

Sos profetos chi diamus àere colende a su monocameralismu propostu dae sa reforma Renzi sunt mègius cunforma a sos dannos ligados a sa formatzione de su protzesu democràticu?

Finas a custu sos eletores ant a dèpere respòndere su 4 nadale. Non si votat subra Renzi, ma subra comente càmbiant sas istitutziones chi règulant e ant a regulare sa vida de totus nois.