(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)

Est mortu Tullio De Mauro. Linguista famadu, at acurtziadu sa capatzidade de bìdere su mundu de Michelangelo Pira a cussa de Pier Paolo Pasolini

Linguista, dotzente, sabiu, autore de su Grande dizionario italiano dell’uso e de sa Storia linguistica dell’Italia unita, aiat 84 annos e est istadu una de sas friguras prus nòdidas de sa cultura italiana. Ministru de sa pùblica istrutzione dae su 2000 a su 2001. Frade de Mauro De Mauro, giornalista de L’Ora de Palermo secuestradu e mortu su 16.09.1970, mai agatadu perunu restu.

Pro more de sa limba De Mauro castiaiat a sa cultura de sas persones e a sas persones a manera non cunventzionale. In itàlia at pesadu sos istudios linguìsticos, nd’at fatu una materia pro contu suo, campionende.la dae sa glotologia e dae s’istòria de sa limba. De Mauro at torraru a fraigare su libru chi at brotadu sa linguìstica muderna, su Cours de linguistique générale de Ferdinand de Saussurre – fiat su 1967 – chi in antis si podiat àere isceti a manera non dereta.

Ma sa chirca subra de sa limba l’at fatu sighire sa trata de sos chi faeddant sa limba. Sunt issos sa punna de un’impinnu chi at mantesu pro prus de chimbant’annos.

In La cultura degli italiani, a incuru de Francesco Erbani, publicadu da Laterza, De Mauro mentovat sa chistione sarda e s’abbistesa de Michelangelo Pira: «Chirchende isceti sas culturas intelletuales – a nota mala istringhende s’arresonu a sas culturas lìterarias ebbia – s’ammanniat una visone bastante torta e s’arriscat de non bìdere prus faìnas mannas comente sa revolutzione àpida in campu linguisticu, una revolutzione in parte cuada, de sa cale sa cultura arta no est tropu cusciente ca proite no atzetat nemmancu sos nùmeros chi nos dant manera de cumprèndere ite b’at àpidu intre sa medade de su Noighentos e oe.

Non so chistionende isceti de su caminu sighidu pro fraigare sa limba natzionale.
Una limba chi chimbanta annos faghet fiat disconnota nessi dae duos tertzos de sa pòpulatzione e chi oe est faeddada – pagu prus o mancu bene, a manera pagu o prus curreta – dae su 95 pro chentu de sos italianos e est iscrita – torra, a manera pagu o prus curreta – dae meda prus de unu tertzu de sa pòpulatzione.

Ma no est custa sa cosa chi pro me meresset prus atentzione. Penso finas a cuss’òrdine de faìnas tratadas dae pagos, e uno de cussos pagos est unu bravu istudiosu e intelletule sardu chi si naraiat Michelangelo Pira. Pira at iscritu unu libru bellu meda paritzu tempus faghet, cun unu tìtulu curiosu e in suspu: La rivolta dell’oggetto.

Deo b’apo proadu a lu promòvere ma non bi so resessidu. Pira leat in manu totu sa cultura de su mundu contadinu sardu, ma sa chirca sua balet pro totu sa realidade de su mundu cuntadinu cantu est mannu, tando cumandante in Italia – si si cheret àere una ograda lasca de sa cultura – in sos annos Chimbanta. Custu mundu aiat su tzentru suo, a pàrrere de Pira, no isceti in sa famìllia o in sa famìllia in mannu, ma in sa «butega famìlliare» bida comente fraigu de su ìschire e de su ìschire fàghere, e finas de su a s’ìschire arrantzare in su mundu de sas relatas.

In cue si imparaiant sas cosas prus de importu de sa vida, in cue meda de prus chi in s’iscòla. Dae su samunare a su essu de mantennere una domo. In su mundu contadinu seradu gasi s’andaiat meda prus a innedda, sa domo unu imparaiat a la fraigare a beru. Sa butega famìlliare permitiat a bona parte de sa populatzione, fata fora dae s’iscòla, unu fiotu de abbistesas chi, posca imparadas, beniant postas a cùrrere. Su manialìu chi dae campu moviat in tzitade cussas cumpetentzias las at donadas a s’industria manna a istracu baratu. 
Chi est arribadu in tzitade no at agatadu belle che nudda de su chi sa butega famìlliare in unu mundu contadinu resessiat a dare. Sos mannos ant buscadu traballu e dinare, e custu fiat de disigiare.

Ma sos fìgios issoro non b’ant agatadu nudda. B’ant connotu iscòlas non capatzas de cumprèndere ite aerent podiu o dèvidu fàghere pro custos istrangios curiosos. Pira iscriet deghe, bìndighi annos in fatu a custas faìnas. Ispantat meda chi in custu a campu, in sos annos Chimbanta, isceti calicunu, dae Pier Paolo Pasolini a Don Lorenzo Milani, atinnit a s’arriscu de su chi est sutzedende. Su chi at iscritu vinti annos posca Eugenio Montale, in su Corriere della Sera, in unu articulu intituladu «Il terremoto antropologico sotterraneo».

Michelangelo Pira de Bitzi (in Sardigna paris cun Francesco Masala de Nughedu San Nicolo’) est istadu unu de sos mègius intelletuales a cumprèndere, ponende totu in unu modellu de cumprensione prus mannu, sas cunseguentzias de sa lòmpida de sa tzivilidade de su consumu subra de sa sotziedade de campu. Tullio De Mauro l’at cumpresu e reconnotu. De Mauro est istadu unu de sos babbos de sa Lege 15 nadale 1999, n. 482, chi normat in materia de tutela de sas minorìas linguistìcas istòricas.

Diversos suos meledos subra de sa linguistica faeddant, finas si a manera no dereta, de sa chistione de su sardu: «Creo chi pro fàghere bìvere o torrare in vida una limba su ruòlu de s’iscòla siat de tzertu netzessariu, ma non bastat si s’insìngiu non est acumpangiadu dae unu fiotu de faìnas sotziales. Cantu a sa Lege 15 nadale 1999, n. 482 tzertu si podiat fàghere de prus, chena s’imbentare nudda e leende in manu sos testos chi tempus prima fiant istados propostos, medas bias pròpriu dae sos deputados friùlanos, comente Mario Lizzero, Loris Fortuna, Barracetti e Silvana Schiavi Fachin. Non b’at àpidu resessida.

Ma, comente apo naradu a issos, mègius sa 482 chi non nudda. Mescamente in foras de sas regiones a istatutu ispetziale est brotende carchi cosa, nos est agiuende a mintere non a sa cua sas limbas in sas iscòlas e a nche las catzare dae sa genìa de limbas de nudda de sas cales si nde birgongiare».