Sa dibata de sas ideas subra sas cunditziones de sa Sardigna de oe no est de intèndere comente una manera de pensare e de arrejonare “acunortadora”, ma nche at a pòdere colare custa fase, si at a favorèssere su fàghere e su creare una sotziedade noa, chi reventit e si manifestat comente espressione de totu sos sugetos chi la cumponent in positzione de protagonistas ativos e fraigadores de una realtade sotziale achidadora a cudda presente, chi at a cumentzare a mudare de su totu si in sa prima fase si at a tènnere unu limbàgiu comente visione de sa polìtica in isetu de su tempus benidore, comente faru chi inditat e ghiat unu disignu chi si nche istesiet in totu dae su de oe, dominadu dae su capitalismu finantziàriu e dae grustos de poderios chi li sunt presos.

In s’istadu democràticu sos fraigadores de opiniones a ispissu sunt recùrridos a sas sintesis “paisu legale” e “paisu reale”; custas duas afirmatziones nde essint a campu mescamente in sos momentos de crisi forte, de cuntierra intre chie esertzitat su poderiu de sa polìtica e sa sotziedade de sas pessone comunes chi est signada dae problemas mai resòrvidos.

A su mundu de su “paisu legale” apartenent sos tèrmines chi in custu perìudu cumandant in su limbàgiu polìticu dominante: in su ditzionàriu currente de sos mèdios de comunicatzione sunt impreados tèrmines comente rigore e austeridade, paràulas chi si acostiant semper a sa ismenguada de su gastu pùblicu e a su costu maicantu artu de su deritu a sa salude de sos tzitadinos.

Sas cunsighèntzias in su pranu sotziale de su significu de custas paràulas las tenent suta de ogros cuddas sas categorias custrintas a bivire semper in suferèntzias e renùntzias. Peristantu chi sighit a cumandare custu limbàgiu, benint postas a banda paràulas comente sussidiariedade, chi non tenet nudda a ite fàghere cun s’assistentzialismu chi non produit nudda, e federalismu chi tocat a torrare a interpretare cun s’atzione de movimentos de massa.

Sa nobilidade de cust’ùrtimu tèrmine cunsistit in sa punna de s’idea federalista a lograre su rispetu de sas oportunidades e de sa dignidade chi si depent tènnere pari-pari ma chi si oponet a su dispòtismu pressosu de sa finàntzia chi esistit ebia pro sesi e chi non tenet contu de sos bisòngios de su “paisu reale”.

In Sardigna custa iscuncòrdia est istada semper presente, si pro “paisu reale” si intendet cuddu muntone de problemas sotziales, chi non sunt istados interpretados cun unu limbàgiu suo e giutos a cumprimentu a in intro de su sistema istitutzionale de oe chi at reguladu sos raportos intre sa Sardigna e s’Italia.

Duncas abarrat de cumprèndere chi, de fatu, no si podet istransire su de bortulare su raportu, chi finas a como est revèntidu in una lògica di dipendèntzia econòmica e istitutzionale intre sa Sardigna, s’Italia e su restu de s’Europa.

Duncas abarrat de mustrare de àere cussèntzia chi su limbàgiu chi pertocat su pensamentu autonomìsticu est in crisi su significu suo non paret de giudu pro interpretare sa realtade Sarda, e sa dipendèntzia sighida dae su poderiu de foras e su bisòngiu de unu mudamentu in bonu.

Unu limbàgiu nou pro su protagonismu de sos sardos.

B’at de si preguntare, duncas, si s’àndala de su autonomismu betzu siat de mantènnere mirende a unu brincu a in antis totale e radicale, o si b’est s’urgèntzia de mustrare una caminu nou, unu limbàgiu chi nde fatzat essire a campu unu protagonismu de sos sardos cun una forma istitutzionale diferente, e a paris cun su bisòngiu de protagonismu, ma reconnòschida a in intro unu raportu democràticu intre logos marghinales cun Istitutziones dominantes pròpias e su Tzentru de su podere istitutzionale de foras a s’Isula nostra.

Pro cantu pertocat a custu cunsideru su rilàntziu de su pensamentu federalista, si est cumpartzidu dae su movimentu a manera ativa e totu paris, at a pòdere dare frutos bonos.

Est nòdidu a sos istòricos chi in àteros logos e tempos istòricos diferentes dae sos de oe, sos mudamentos istitutzionales si sunt fatos cun revolutziones rebestas: unu esempru est su de sas monarchias assolutas e de sas ditaturas chi sunt istadas catzadas dae movimentos polìticos cun sas revolutziones pro afirmare sos diritos individuales.

Ma in sos Istados democraticos, chi reconnoschent sas libertades individuales, sa Sovranidade tirana in manu a s’Istadu, chi si isterret in totu sos territòrios, fintzas in cussos ocupados dae sas minoràntzias linguìsticas e etnicas, si podet sobrare cun mètidas pàsidas.

Ma pro sighire cust’àndala tocat chi su pòpulu chi la pretendet apat una cussèntzia de sesi arta meda e gasi puru sa classe polìtica chi espressat custa voluntade.

Si mancat totu custu su protzessu de cuntzentramentu de su podere soberanu in s’istadu atzentradore non s’at a pòdere istransire e at a èssere una chimera su disignu polìticu de nde menguare sa Sovranidade cun poderes prus fortes e istruturas istitutzionales a proe de sos logos cun minoràntzias linguìsticas.

Su pensamentu de sos autonomistas e sa pràtica de s’autonomia in Sardegna partende dae s’Istatudu ispetziale at mustradu totu sas debilesas suas fintzas comente frutu de una isperièntzia amministrativa e istitutzionale sutammissa a sos inditos de s’Istadu tzentrale e de capitales mannos pùblicos e privados.

S’autonomia comente autoguvernu de su territòriu sardu est istadu ebia unu printzìpiu astratu ca sos poderes reales sunt abarrados in manos de s’Istadu, mancari chi cun sa partzidura in comunes, provìntzias e regiones si siat incaminada s’àndala de su detzentramentu de sos poderes. E puru cun totu custu sa sustàntzia de su Podere est abarrada in manos de s’istadu.