S’opositzione a custu ruolu de s’Istadu, chi at fatu de sa Sardigna unu “Oggetto”, paràula cara a Michelangelo Pira, si est ligada in custos annos a sa dibata in contu a su federalismu.
A afinigare su valore de custa idea est istadu in paritzas ocasiones, Mario Melis ghia de su sardismu de custos tempos. In una intervista publicada su 16 de Aprile de su 1994 dae su diretore de s’Unione Sarda Antonangelo Liori, Mario Melis naraiat: Cherimus una autonomia manna ma ebia a in intro de su bene comune.
S’Istadu si diat tènnere su manigiu de sa moneda, s’universidade, sa chirca iscentìfica manna, unas cantas cosas de su fiscu garentende chi unu vinti pro chentu de sas resursas regortas siat torradu a investire pro torrare achilìbriu a sas regione a in segus in su isvilupu.
“Custa bisione de su pensamentu de Mario Melis benit fata connòschere in sos giornales in su mentres chi sos giornales italianos dat resaltu a sas propostas de sa Lega Nord elaboradas dae Gianfranco Miglio.
“Duncas, naraiat Mario Melis, lu repito pro chi cantu prus craru. Miglio proponet unu federalismu a cuntratu. Nois unu federalismu solidarìsticu. Onni regione a intro de su territòriu suo devet pòdere detzìdere de totu su chi li pertocat. Non si podent àere ufìtzios dòpios in sos cales sas cumpetèntzias de sa Regione e de s’Istadu andant a punta paris e intrant in cuntierra.
Oe ch’at prus bisòngiu de federalismu. Sos sardos podent criticare sa regione ( e nde tenent motivu) ma sunt avesos a s’autonomia. Como nde sebestant sa fortza bera de amparu e de prospetiva. A dolu mannu sa classe dirigente nostra, in pràtiga, no esistit.
E, mirade, chi non mi refero a persones sìngulas, non chergio fàghere nòmenes. Ma sa classe polìtica e cudda de sos imprendidores sunt aunidas dae unu bisòngiu apretosu: cherent àere padrinos chi los amparent. Si tratat de una maladia antiga, at sustènnidu Mario Melis, chi s’est ispainada in sa sotziedade.
Oe bidimus sos polìticos nostros ispasimados in sa chirca de una ispiratzione angena, andant a chircare meràculismu. Bastu de pensare a Fortza Italia, unu partidu chi si imponet in pagu tempus mancari rapresentet una proposta bolàntiga, fintzas in logu nostru tenet cunsensos istraordinàrios.”
Sos oriolos de Mario Melis e s’anàlisi polìtica sua si nche istesiaiant dae cuddos chi cheriant bìvire de “lughe refletida, a manera acrìtica, sena disignare nudda, sena pensare.”
E su bòidu de pensamentu e de proposta aberint su caminu a sa dipendèntzia. “Sos polìticos nostro, naraiat Mario Melis, sos imprendidores nostros cherent chircare ebia unu amparadore de foras. Bivint de indutu, de sussistèntzia, abbaidamus a foras non pro nos irrichire de cultura e de professionalidade, ma pro agatare seguresas chi, intames, podimus agatare ebia in domo nostra.
Emmo, nos cuntentamus chi nos finantzient unu pagu de òperas pùblicas. Intames sos dirigentes e sos imprendidores nostros diant dever andare a iscobèrrere su mundu pro creare in Sardigna sas cunditziones de isvilupu.
S’Emilia Romagna fiat de partzire in duos cantos: S’Emilia si fiat dèvida aunire cun sa Toscana e sa Romagna aiat dèvidu fundare unu istadu nou cun s’Umbria, Marche e su Latzio. A s’Italia Meridionale li tocaiat sa partzidura in bàtoro cantos: sa Sardigna e sa Sitzìlia si fiant dèvidas autoproclamare in Istadu indipendente essende-si-nde dae su ruolu de Regiones a Istatudu Ispetziale; Abrutzi, Molise, Puglia e Basilicata comente sa Campania cun sa Calabria si fiant dèvidas aunire in una Entitade Istatuale.
Su disignu de sa Lega aiat dèvidu otènnere sa sutiscrizione de unu patu tra “sas macro-regiones”, chi aiant dèvidu tratare ruolos e e competèntzias legislativas de si leare e de delegare a sa Forma Istadu articulada in Repùblica federale cun poderes, limitados pro sa Difesa, sa Polìtica èstera e sa Moneda e inditados dae sas Macro-regiones mudadas in Istados a in intro de sa Repùblica federale.
Custa proposta s’at tiradu in fatu unu muntone de paralùmines dae s’ala de sos opinionistas de sa imprenta manna, de costitutzionalistas, de sotziòlogos e politòlogos “transidos e indignados” pro sa proposta de mudare nòmene a sa penìsula italiana, a sas ìsulas suas e mudare in sa sustàntzia sua sa Costitutzione de sa Repùblica.
Dae custa partzidura in “Macro-regiones”nde essiat unu modellu foranu de calada dae artu cun s’arriscu e su perìgulu de àteras partziduras, prepotèntzias e àteros assugetamentos econòmicos pro sa Sardigna. Su perìgulu de custu arriscu non fiat fuidu a Mario Melis chi tzitaiat su fundamentu de su pensamentu federalista de Camillo Bellieni e refudaiat sa bisione economitzista de Gianfranco Miglio, Umberto Bossi, Roberto Maroni e Francesco Speroni.
Su chi si fiat presentende non fiat su federalismu de su pensamentu sardista.
“Nois cherimus su federalismu, non b’at duda peruna, aiat decraradu Mario Melis, amus cumbatadu pro setanta annos pro custu. Ma deo mi sero chi oe sas delegaziones in sa cummissione Affares costitutzionales de su Senadu no siant discutende unu disignu federalista, ma una cunfederatzione, unu acordu intre Regiones chi si ponent paris pro pagare unos gastos generales chi parent utiles a sos contraentes. Ma dae totu custu ch’est fora su sensu de su federalismu: sa solidariedade.
E duncas s’Istadu cunfederale sighit a manigiare sa moneda, s’esercitu. Sa giustìtzia, sa polìtica èstera. Duncas sighit a manigiare sas cosas prus de importu de s’Italia. Non timo pro s’ecomonia de s’ìsula nostra. So, intames, assuconadu dae su disignu chi previdit ricos cun ricos e pòberos cun pòberos. Ma non prus cun s’acordu de sas classes sotziales, ma cun macroregiones.
Su Nord cheret abarrare a sa sola cun su richesa sua. Su tzentru chircat de subravivire gràtzias a su fatu de èssere s’aneddu aunidore e su Sud est abandonadu e lassadu de sesi, sena perunu iscampu e ne ispera.
Semus atesu meda dae su cuntzetu federalista chi fiat a fundamentu de su Partidu sardu de atzione e semus atesu meda dae su cuntzetu de europeismu chi sos sardistas giugheint a in antis giai cun Emilio Lussu e Camillo Bellieni. Fiant àteros annos, àteros probleas, un’àtera istòria.
Ma fintzas dae tando sos sardistas pensaiant a s’ Europa, sa mirada issoro nche andaiat pruas a tesu meda de sa Lombardia e de su Trentinu. Su Psd’az aiat dadu inditos regionalisticos, ma si imaginaiat giai s’europeismu de oe. Sos sardos cheriant una sugettividade forte ma non pro si serrare, ma pro truncare s’isulamentu.
Pro si pòdere cunfrontare. Est istada custa sa ideologia binchidora de sos babos de su sardismu. In custu sensu si cheriat dare unu contributu ispetzìficu cullegadu a sa peculiaridade de sos problemas de s’Isola. Cheriant essire pro retzire dae totu sos àteros totu cuddos agiudos netzessàrios pro sa crèschida sotziale e econòmica.
Cheriant andare in Europa pro fraigare una Sardigna prus forte. Posca sos fatos nos ant arruinadu: a pustis de su fascismu e sa gherra b’est istadu su bisu italianu e totu cuddas cosas chi nos ant firmadu s’isvilupu. Sos disignos sunt abarrados in su calàssiu”.
Sa bisione de sa Lega Nord non benit cumpartzida ca cussu modellu de partzidura de sas “macro-regiones” agualadas a Istados si fundaiat non subra a unu patu federale, ma subra una ispètzia de cuntratu cummertziale intra de entes chi lu sutiiscriant ca cumbeniat a ambosduos.
“Su bisu de sa Lega, criticaiat Mario Melis, non fiat cuddu de cuntribuire a fàghere crèschere s’Italia, issos non ant perunu interesse a afortire s’ideale de custu Paisu mannu chi at ha dadu meda a su mundu. Si cherent ebbia comporre su foristrada e donare sa pedditza a sa mugere. Pensant a su portafògliu e no a su coro, a sa salude de su contu in banca e no a cussa de s’ànima.
Dunca beniat isbelada gasi sa sustàntzia bera de su “federalismu leghista”, su resultadu suo fiat istadu cussu de irrichire de prus sas regiones de Italia giai prus ricas in contu a produtividade e prus pòberas sas areas semper tentas dae su sutisvilupu e dae sa diferèntzias sotziales.” Su sardismu, amitiat Mario Melis, at unu cuntzetu prus artu de s’indipendèntzia. Nois, annanghiat, gherramus contra a s’egoismu de sos pòpulos, creimus in sa solidariedade.
Cherimus chi sos prus ricos agiudent sos prus pòberos a manera chi in unu benidore non tropu atesu non bi siant prus sas diferèntzias intre ricos e pòberos”. Fintzas in su modellu amministrativu si nche istesiant ca fiat crara sa tendèntzia a “ mantènnere” sas istruturas economicas e amministrativas in manos de chie giai las teniat, faghende gasi rùere in una crisi galu prus funguda sas areas giai postas in su mode federalista de sa lega de Umberto Bossi e Gianfranco Miglio, chi aiant presentadu su programma issoro in unu adòviu in Casteddu.
A fundamentu de su revudu de su “ federalismu de destra” chi diat àpidu dadu profetu a sas zonas cun sas economias prus fortes, bi fiat sa cussèntzia de sa memòria istòrica de sos tempos de sa nàschida de su Sardismu e de su pensamentu elaboradu cun sa torrada de sa democratzia in Italia.
Io quel periodo l’ho vissuto, dopo aver letto questo articolo ho la conferma che Mario Melis non era sardista, era comunista.
Gentilissimo Piergiorgio, in tanti abbiamo vissuto quegli anni e respirato quel vento sardista che ci riempiva di speranza e di orgoglio. Se c’è da ricercare radici nelle idee federaliste che Mario Melis, ebbe a dichiarare nel 1994 ad Antonangelo Liori, mi preme precisare che hanno origini negli scritti di Luigi Oggiano, che ho analizzato in vista della pubblicazione degli atti del convegno su “Luigi Oggiano tra politica e professione”. Che Mario Melis, politico sardista, sia stato un alleato del pci non lo nega nessuno, ma ciò non vuol dire che sia stato un sostenitore della visione “comunista” della società, che, come sai, caro Piergiorgio, tende a mettere in pratica la statalizzazione dei mezzi di produzione e la negazione della libera imprenditoria. Ma questo è un altro problema. Ritengo, invece, utile la divulgazione dei pensieri e delle idee, anche quelle in antitesi con una visione federalista dello Stato. Ma i dati che abbiamo di fronte, dopo la bocciatura di una concezione accentratrice dello Stato in Italia, ci dicono che nella periferia Sardegna è rinata “l’ essenza del sardismo” in linea con il bisogno di un reale Governo Autonomo della Sardegna”, come ci ricorda Luigi Oggiano nei suoi scritti, poco conosciuti. Grazie, Piergiorgio, per il tuo stimolo. A metas annos.