(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto e selezionare quella tricolore)

Su referendum catalanu at allutu una dibata de interessu chi bidet dae unu ladus is chi sustenent s’autodeterminatzione e, dae s’àteru is promotores de s’unidade de s’istadu cuntraposta a is primos comente bene supremu, assolutu.
Ello tando, diat chèrrere preguntare a cantos sunt cumbintos chi s’unidade e indivisibilidade de s’istadu non fàghet a ddas tocare, e cales diant èssere is resones iscientìficas e lògicas de custa postura presentada comente “dogmàtica” e pro cussu etotu, sena possibilidade de èssere resonada, de leare gasi comente est.
E comente est chi in unu mundu in ue totu mudat, pròpiu custa bisura chi pertocat s’organizatzione polìticu-istitutzionale de is relatziones sotziales de unu pòpulu, diat dèpere abarrare semper sa matessi in su tempus?
E puru est s’iscièntzia de s’organizatzione chi nos imparat (o gasi diat dèpere èssere) ca s’istrutura organizativa de issa etotu depet, a marolla, mudare pro chistire in s’ora sa capatzidade de persighire is intentos ùltimos pro is cales dd’ant costituida (su bene de sa populatzione).
Custu cuntzetu, giustu pro cumprendere ca non sunt “pensadas ocasioneras” de s’ultimu minutu, lompet dae su contributu primorosu de iscientziados comente Humberto Maturana e Francisco Varela chi aprofundende sa teoria de is sistemas abertos aiant introduidu is duos cuntzetos de istrutura e organizatzione (in sa circustàntzia consìgiu sa letura de su libru “L’albero della conoscenza”).
Cun àteras paràulas, oe is istados natzionales de s’otighentos mustrant ca non ischint acarare e risolvere is dimandas chi lompent dae is persones, antzis su dèpidu pùblicu (in parte manna produidu dae corrutzione, clientela e sìmiles, chi sa prima e sa segunda repùblica ant istadu capatzes de nos lassare in erèntzia pro demèritu de is rapresentantes de is partidos italianos chi nos guvernant dae semper) e sa sighente imbarada de su matessi in coddos a sa populatzione (indivìduos e impresas) suta forma de su creschimentu sena acabu de sa pressione fiscale, furriende s’istadu nemigu de sa gente, istesiende·la cada die prus, semper prus, dae is protzessos partetzipativos, e, in particulare dae su votu, fraighende una cùpula de podere semper prus reduida in ue is benefìtzios de s’Istadu sunt a profetu de personàgios nòdidos.
Beni·mi·nde, pro chistire custu podere s’aprontant a mudare (rosatellum) sa lege eletorale feti, gasi de assegurare a is numenados, a is ischerados dae su Sennore sena cara naradu Istadu, sa possibilidade de sighire a fàghere su chi ant fatu finas a inoghe.
Ddu pregonto prus che totu a cussos chi ant cunfiantza firma in su PD, su partidu chi oe est cajone printzipale de su disacatu chi pagat onni tzitadinu in fide e chi at lassadu isparessere cuddu tzetu mèdiu chi antis fiat coro de su creschimentu econòmicu, e chi oe est intradu issu puru in mesu a cuddu muntone de pòberos chi a penas podent tirare a in antis.
So curiosu, a beru est? E pro ite gente chi non creet a Deus, chi non creet a s’onestade, a sa meritocratzia, a sa trasparèntzia, a su deretu pro totus a megiorare is cunditziones suas, E comente est chi creet in su deus Istadu, su Totem de adorare, su Dogma de non tocare?