Unu e indivisìbile est s’artìculu chi podimus agatare in casi totus sas costitutziones de sos istados atuales, b’est in cussa italiana, in sa frantzesa e amos bidu fintzas in cussa ispagnola.

Est un’erèntzia chi benit dae s’època de cando la fortza e sa mannària de sos istados si fundaiat supra sa vastidade de su territòriu e supra su nùmeru de sos abitantes, supra sa potèntzia econòmica ispissu ammanniada dae sas conchistas coloniales e dae sa fura a pinnigu de sas risorsas naturales.

Fiat s’època de sas gherras de trintzea, in ue bi cheriant milliones de sordados, pro istratzare sa terra de làcana a parmu a parmu, sa frase serbiat pro marcare sas làcanas sagradas, si non pro s’eternidade nessi fintzas a s’àtera gherra.

Fiat fintzas s’època de cando su possessu de sa terra – comente de sa femina – fiat cunsideradu sagradu, e cada ofesa a custu printzìpiu cheriat sabunadu cun su sàmbene.

Comente si sunt costituidos sos istados atuales, sena distinghere si in forma republicana o monàrchica, l’apo iscritu in unu artìculu in antis.
Su cuntestu istòricu e culturale atuale est però mudadu meda, medas istados si sunt divisos in base a sas làcanas betzas e noas, fintzas su “vìnculu sagradu” matrimoniale non est pro cuddu, dae nessi chimbant’annos bi sunt sas leges de su divòrtziu, semus lòmpidos fintzas a partire la cosa prus minore chi connoschimus: s’àtomu.

In sa die de su 1-O catalanu amus bidu a ite podet giughere una visione antistòrica de su unitarismu costitutzionale. Amos bidu sos custodes de sa costitutzione, sa lege fundamentale chi diat devere garantire sas libertades no renuntziabiles pro cada Òmine, parados e caratzados che gherreris terrorosos chi corpaiant òmines, feminas, betzos e pitzinnos inertes.

Los amus vistos distruende e furende·nche sos sìmbulos matessi de sa democratzia: sas urnas eletorales.

Amos assistidu a sa cummèdia grotesca de sos difensores de su pòpulu chi violentant su pòpulu pro difendere cun manganellos e ballas s’Unidade de s’Istadu, amos bidu sos cumintzos de comente custa unidade fartza, ispissu otenta cun sa violèntzia e sa suprafatzione, s’at a podere iscagiare cun sa no-violèntzia e ‘inteligèntzia colletiva’.

Amus constatadu s’interpretatzione “machista” de su podere costitutzionale, sìmile a cussa de su pobiddu che corpat sa mugere chi si che cheret andare dae domo e chi a pustis de sos bàngios otenet fintzas sa solidariedade de sos pobiddos de su bighinadu europeu.

S’istruntzat traballat, at conchistadu s’indipendèntzia econòmica, gràtzias fintzas a su traballu de su maridu, giustu bos paret e mescamente cristianu chi si nche fuat dae domo?

Non siat mai, pro no faddire, la magheddo de corpos, ca in antis de totu at firmadu sos pabilos de su matrimòniu, sa traitora.

Gasi lis paret a sos opinionistas nostros, una simpre pretesa econòmica, su leghismu ispintu a s’estremu, una natzionalismu minudu, chi tenet a s’àtera ala su natzionalismu maduru, cussu de Filipu VI de Borbone e de su primu ministru suo Rajoy, achidadu dae su generale Tejero su falangista golpista, cussu chi in su 1981 leeit su cumandu de sa Guàrdia Tzivile e tenteit unu corpu de Istadu pro bortulare la democratzia ispagnola àpenas nàschida.

Domìniga colada amos torradu a bidere unu bòmbitu de gherra tzivile, ma custa borta sos gherradores fiant petzi sos ispagnolos, sos catalanos non cherent intendere de gherra, ischint de tennere resone e cando unu tenet resone binchet sena iscudere a nemos.

Emmo, sa resone, ma de chie est sa resone? Lerèddiant in sa Manca italiana. Mentres sos de sa Dereta non ant duda, sos de Manca sos paurosos e guvardos sunt a mìgias, a milliones, gasi caga-dudas, chi si las mòrigant de continu, pro non leare mai una positzione neta e crara.

Issos pensant petzi a sas eletziones e a ite lis cumbenit de prus, ca si nois – meledant – apogiamus sos catalanos, nos leant pro leghistas, e de in antis a issos faghimus farta, mègius a istare a sa muda, isetende che passet s’istrossa ca naramus, si cherimus, custos catalanos fiant a beru in chirca de su tzou, comente cussas chi essit mesu nudas in giassos foranos.

Posca custu Rajoy, paret unu brav’omine, lis at dadu una bella autonomia, proite non lassant sas cosas comente sunt e si assentant a una ala de cussa bella domo?

A custu est torrada sa Manca oe, in Europa, in Itàlia e in Sardigna, gente chi campat isetende chissa cale atzessu, e cando s’atzessu importante lis colat a costas, mancu si nde sapint, abbengalados dae s’ispramu, resessent petzi a repitere timorados su chi abòghinant sos de sa Dereta, torrados a nudda che bermigheddos arbos.

Bìnchidos dae sa timoria de s’iscàndalu, comente cussas pobiddas, chi pro non dare soddisfatzione a sos bighinos, si collint sos bàngios dae sos maridos, ma narant chi nde sunt rutas dae s’iscala.
Lerèddiant de legalidade violada, ma cale legalidade? Cando su pòpulu non tenet negossiadores bonos pro giughere sas istàntzias suas, est lògicu e non si fuet, chi tando faeddat in prima persone.

Li narant “populismu”, ma su populismu est semper sa resurtada de una polìtica fartada e inadeguada.