(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto e selezionare quella tricolore)

Est incumentzadu su traballu finale conca a cuddu profeticu 1-0 chi nch’at a giughere sa Catalugna a s’espressare in chistione de una partzidura cun s’intentu de s’istesiare dae s’istadu ispagnolu. Ant a èsseres dies difìtziles meda ma finas de entusiasmu pro sa comunidade catalana, partzida tra indipendentistas cumbintos, dudosos e disinteressados.
Partzidura in assolutu normale e fisiològica, onni borta chi acaramus una consultatzione eletorale truncadora comente a custa est impossìbile a agatare unanimidade, is iscrètidos a una parte o a s’atera ddoe ant a èssere semper.
Ma sa partida chi sunt gioghende in sa penìsula ibèrica s’at mòvidu dae su possìbile resurtu de su referendum a sa tzelebratzione de su matessi, giudicadu illegale dae sa corte costitutzionale ispagnola, fatu chi at giutu su guvernu tzentrale a s’ischierare cun sa politzia militare pro ddu firmare.
Ma ite diat tènnere de illegale gasi custu referendum populare respetu a is gènesis chi ant giutu a sa costitutzione de is istados europeos pro comente ddus connoschimus oe?
Meresset a ammentare ca giai totus sunt nàschidos dae is batallas tra dinastias regnantes, peri rivolutziones, gherras, massacros, limpiesa ètnica, annessionismu, iscàmbios, còmporas-bendidas, traitziones, acordos segretos, cumpensatziones, negossiados tra potèntzias dominadoras, casi mai pro voluntade o cunsensu aprovadu dae is sùdditos.
Est pro sorte prus legale e legìtimu un’istadu otentu peri unu protzessu violentu chi peri patzìfica voluntade de su pòpulu cramadu a votare?
Cando unu pòpulu detzidet de s’espressare subra una chistione delicada gasi, craru est chi sa soberania de s’istadu originàriu est suspèndida, ca su pòpulu at detzìdidu pro cussa domìniga eletorale de si ndi dda torrare a leale a issu etotu, pro contare e detzidere de su benidore suo.
Tra cantos non s’espressant subra custa crisi, si nono a rugros e a mòssigos, capet su tabù de sa partzidura, truncadura pensada comente a valore negativu, cuntraposta a su comunitarismu positivu de s’unione de amparare in onni manera.
Cussu matessi sentidu de orìgine cristiana chi giughet semper, fatu fatu sena cussèntzia, a imputare neghe a is essidas de pare, finas a prètziu de aguantare is prepotèntzias de su/sa cumpàngiu/a pro podere sarvare s’aparèntzia, sa comodidade econòmica e su bivere in paghe generale.
In custa situatzione s’aciungit finas su marcu de egoismu, est a nàrrere: “cherent abbandonare sa pàtria ca sunt ricos e non cherent partzire cussa richesa cun àteros”.
Postu chi pro unu pòpulu in depressione econòmica e assistidu diat èssere bastante difìtzile a pensare s’esistèntzia sua partzida dae cussa de chie dd’at fatu bene, diat èssere comente a marcare su cumportamentu de unu maridu/mugere chi lassat a s’ateru ca est capassu de si mantennere a solu.
Si podet imputare curpa a unu pòpulu chi, discuntentu de sa cunvivèntzia sua cun un’àteru, at sa voluntade, sa capatzidade organizativa e is resursas econòmicas pro detzidere de bivere in autonomia in domo sua?
E puru, narant galu is fogoneris: “sa Catalugna istat bene in su cuadru istatale ispagnolu, tenet s’autonomia sua, s’aguantat bona parte de is afoghìgios, non bisòngiat de nudda, a si nd’andare est atu de egoismu feti”.
Ma, comente pro is copias, non semper a tènnere sa bentre prena e dinare in banca assegurat una cunvivèntzia cuntenta: “ti còmporo totu su chi cheres, ma depes abarrare in domo, de si nuncas ti dono una surra”!
Ma su 1-0 pro is catalanos non diat èssere tzertu sa die de su divòrtziu, canto prus a prestu sa die in ue cunfirmare o nono sa voluntade de sighire paris a s’Ispagna, ca su divòrtziu dd’ischimus est unu protzessu prus longu e imbusteri chi non acabada tzertu in sa primu udièntzia preliminare, e chi in prus diat pòdere finas istabilire sa sighida de su caminu in comunu.
Totus ischint o diant dèpere ischire custu, e puru is furriadas de su guvernu ispagnolu e a sighire cussas de is guvernos amigos e intro a sa matessi U.E. ant istadu de serrada respetu a is esigèntzias catalanas.
In ue non ddoe at istadu su refudu, ddoe sunt istadas is dudas, comente pro su Presidente nostru Pigliaru chi, antis at faeddadu de “ainas istitutzionales e òrganos costitutzionales chi is istados podent imperare pro dare valore a is fainas e cumpetentzias pròpias” francu a pustis ammentare ca non fàghet a “negare su deretu de is tzitadinos a espressare opiniones e polìticas pròpias e a proponnere reformas in deretura de s’auto-determinatzione”.
Sa dimanda de auto-determinatzione de unu pòpulu o una natzione intro de un’istadu est semper una negatzione o a su mancu una suspèndida, de is leges costituentes de cussu istadu e de cussu ispagnolu in particulare chi, comente a s’Itàlia si creet ùnicu e impossìbile de partzire.
Ca sa cunvivèntzia a intro de s’istadu ispagnolu non siat cuntenta gasi ddu mustrat sa furriada presumida de su guvernu Rajoy respetu a sa Catalugna, cun arrestos, tzensuras, forrogadas, ameletzos, unu machine, fainas sena sentidu chi, a tesu dae calmare sa determinatzione de is catalanos, ateru non fàghet si nono dda ismanniare. Nde torrant a essire a pìgiu is contrariedades seculares, is pantasmas de sa gherra tzivile, sa determinatzione artiva a tutelare s’identidade culturale pròpia, rapresentada prus che àteru dae sa limba. Non ddoe at dinare a sa base de is pretesas indipendentistas, o podet èssere chi ddoe apat finas cussu, ma non est sa bisura de prus importu, est s’istumbada de duas culturas e de duas formas de istadu: sa repùblica libertària, inclusiva e aberta contras a sa monarchia traditzionale e autoritària.
S’Ispagna sena sa Catalugna diat perdere parte manna de su prestìgiu e de s’ispèddiu suo de grandesa, diat pesare prus pagu in Europa e custu pretzedente diat allughere àteras istàntzias sìmiles in Ispagna e in Europa.
In suma oe comente totu a longu de is sèculos colados unu grupigheddu de persones, sena peruna reale rapresentàntzia populare subra custas chistiones, pretendet de àere deretu a definire s’assètiu de totu unu continente, detzidende cale sunt is istados chi podent naschere e cussos chi depent aurtire.
E cale si siat su resurtu de s’1-0 sa cara autoritària de s’Europa si nd’at bogadu sa fatzola, mustrende sa bisura sua prus farsa e befiana, semper prus a tesu dae cudda Europa de is tzitadinos bene publitzizada, interessada solu a is virtudes econòmicas de su continente. Isperemus a su nessi chi custa torrada a sa repressione siat un’atopu feti e non s’abisu de un’afortiada.