(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto e selezionare quella tricolore)

Tra totus is binti regiones, is istudiantes sardos, registrant is resurtos peus: sunt is prus reprovados e prus rimandados. In s’iscola segundària de segundu gradu su 28,6 pro chentu at sa suspensione de giudìtziu, est a nàrrere ca depet torrare a repitere s’annu de iscola, e a s’11,4 pro chentu dd’ant carcadu. Su 60 pro chentu feti promòvidu.
Su nùmeru prus artu de istudiantes iscrocorigados ddu registrant in is iscolas professionales cun su 17,3 pro chentu: signìficat ca giai unu onni chimbe repitet su matessi annu, in tames chi a su 31 pro chentu ddu rimandant. Su datu si nde pesat in is Tècnicos in ue is rimandados sunt su 32,8 pro chentu e 14,4 pro chentu sunt is chi no ammitent a sa classe imbeniente.
Finas in sa Segundària de Primu gradu registrant resurtos negativos pro s’annu iscolanu coladu dae pagu: in Itàlia is ammìtidos a sa classe imbeniente est su 97,7 pro chentu, in Sardigna semus suta sa media cun 97,2 e 2,8 pro chentu de iscrocorigados. E s’abbandonu iscolanu est su prus artu de Itàlia: unu pitzocheddu onni bator non lompet a su diploma.
Is istudiantes sardos sunt prus tontos de cussos italianos? O sunt pagu avesos a s’istùdiu e a leare a in antis sa tarea? E is dotzentes non sunt bonos o sunt prus severos? Deo non creo. Comente non penso chi apant rolu de prus significu sa farta o iscassesa de is istruturas iscolanas (laboratòrios, trasportos, refetòrios, etz.), mancari seguru influentzant in manera negativa su resurtu iscolanu.
E tando?
E tando is càusas berdaderas sunt àteras: pertocant s’iscoradura, su de èssere a largu e istràngia custa iscola. Chi non si mustrat interessante, nen ricumpensadora o ammajadora. S’iscola italiana in Sardigna difatis est adderetada a un’istudiante chi non s’agatat: a su prus a un’istudiante metropolitanu, nordista e mascru. No a unu sardu duncas. E prus pagu puru a una sarda.
Est un’iscola chi cun sa sotziedade, s’ambiente, sa cultura e sa limba de is istudiantes non tenet nudda in comunu. In s’iscola sa Sardigna non ddoe est: est ausente dae is programmas, dae is disciplinas, dae is libros de istùdiu, dae s’organizatzione.
Intentade de preguntare a un’istudiante sardu essidu dae unu litzeu artìsticu, e ite connoschet de una tzivilidade e de un’architetura manniosa comente a cussa nuràgica, seguru tra cussas de prus significu de totu su Mediterràneu; intentade de preguntare a un’istudiante de unu litzeu clàssicu e ite ischit de sa parentela tra limba sarda e latinu; intentade de preguntare a un’istudiante de un’istitutu tècnicu pro ragionieris e finas a unu laureadu in Giurisprudèntzia e ite connoschet de su còdighe giurìdicu ispantosu chi est sa Carta de Logu de Lionora de Arborea.
Si nde diais rendere contu ca s’istòria, sa limba e sa tzivilidade totu de is Sardos dae s’iscola sarda est non feti negada ma finas burrada. Abarrat un’iscola mono-culturale e mono-lìnguistica, denegadora de is ispecifitzidades, totu adderetada a nde irraighinare is còdighes culturales antigos e fundada subra s’apigiada a su “lacanàrgiu” de paradigmas astratos e de categorias chi is tzivilidades mannas diant àere chèrfidu isparghere subra is tzivilidades cunsideradas inferiores.
Custa iscola at produidu in Sardigna, prus che totu in is ùltimos detzènnios, giòvanos chi pertenent giai a una genia de aera trula, a una terra de nemos. Imparant s’italianu in iscola ma prus che totu peri is mèdios de comunicatzione: ma est una limba fata de istereòtipos, un’uspu, una limba metzana, de plàstica, sena fragu, sabore o colore.
Ma un’iscola mono-culturale e mono-linguistica produet efetos finas prus graes e distruidores a livellu psicològicu e culturale. Dae detzènnios difatis sa pedagogia moderna prus abbista e coidadosa narat ca sa limba materna e is valores artos chi dd’alimentant sunt sa frua chi nutrit e nde pesat is pipios sena currere su perìgulu grae meda de èssere collocados foras de su su tempus e de su logu in ue s’isbòligat sa vida issoro.
Issa feti permitit de ligare is valores e is produtos pròpios de sa cultura sua a cussos de àteras culturas. Denneghende sa limba materna, firmende·si de la segundare e de la coltivare si pràticat violèntzia grae e de badas subra is pitzinnos, iscalabrende su creschimentu issoro de corpus e cherbeddu.
Nde ddos leat dae su nùcleu familiare de orìgine e ddis mudat in campu ispeigadu is primos connoschimentos issoro de su mundu. Is pipios difatis – ma sa chistione balit finas pro is giòvanos istudiantes de medias e superiores – si in s’iscola depent aguantare unu protzessu de irraighinada dae sa limba materna e dae sa cultura de su logu issoro, si fùrriant in èsseres pagu seguros, drollos, “pòberos” siat in cultura siat in limba.
Dae cue s’abbandonu iscolanu e sa lassada de s’istùdiu.
E ite faghere? Mudare dae fundu a raighina sa didàtica, is ofertas formativas, sa mentalidade matessi de dotzentes e dirigentes iscolanos.
Pro su chi pertocat sa limba sarda ddoe at àere bisòngiu de partire, in fines, dae su datu – acraradu dae s’iscièntzia e dae is istudiosos totus – chi iscumproat ca sa presèntzia de sa limba materna e de sa cultura de su logu in su curriculum iscolanu non depent èssere tentos comente a datu infadosu de curregire e controllare ma comente elementos de fundamentu in canto a richesa, agiunta e non sutratzione, chi non “ocasionant” ma favoresset s’imparu e is capatzidades comunicativas de is istudiantes, ca sunt de profetu in is psico-dinamicas de s’isvilupu.
De cue sa netzessidade de insertare in s’iscola de onni òrdine e gradu sa limba e sa cultura sarda comente matèria curriculare. Ca si nono is datos negativos de s’iscola in Sardigna ant a abarrare.
E su de sighire a nos chesciare e a nos lastimare at a serbire pagu.