Cando fìamus pitzinneddos, pro nos fàghere assuconare, sos mannos si ghindaiant a nois narende unu dìciu afortigadu dae su tempus: «Tue ses cussu chi at postu fogu a s’abbadòrgiu?». Sa resposta nostra fiat prena de timòria e iscontada: «Non so istadu deo!». A pustis ebbia de sos rìsidos de totus nos rendìamus contu chi si trataiat de una brulla e chi un’abbadòrgiu non podiat leare fogu. In dogni manera abbarraiat intro de a nois s’assustu de èssere acusados de àere postu fogu a carchi cosa. Qusta timòria la tenìamus in sas intragnas ca in Sardigna, giai dae sos tempos de Eleonora d’Arborea, chie poniat fogu contrabenende a sas normas de sa Carta de Logu beniat punidu de seru. Difatis, in sos “Ordinamentos de fogu”, chie brujaiat cun voluntade sas campagnas de laore depiat torrare su dannu e pagare sa machìtzia (multa), si nono nde li segaiant sa manu dresta.
Pro ispiegare cale fiat sa situatzione in Sardigna finas a pagu tempus a oe, bos fato su contu de unu campagnolu chi, ponende fogu a sas frascas, non fiat resèssidu a controllare sas fiaras e custas si fiant istèrridas a sa campagna de a fiàngiu. Su mere dannegiadu fiat andadu tando a domo de su sennore chi aiat postu fogu a sa campagna sua e l’aiat presentadu su contu de sos dannos. Su responsàbile de s’incèndiu si fiat rèndidu disponìbile a torrare su dannu e si fiat postu de acordu pro su preju. Sa die a pustis su dannegiadu si fiat torradu a presentare a domo de su massaju chi aiat postu fogu nèndeli chi su dannu fiat prus mannu de cussu istimadu sa die innantis. A custu puntu su sennore chi aiat postu fogu a sa campagna l’aiat respostu: «Tando est ancora andende custu fogu!».
Custu ispiegat chi, non tempus meda a oe, fiat difìtzile meda chi unu fogu poderet isvampiare chentza èssere bidu, ca sas campagnas fiant bardiadas, e fiat belle impossìbile chi, s’incapaiat, si poderet istèrrere subra ètaros e ètaros de terrinu, ca beniat istudadu luego. Oe, a dolu mannu, medas campagnas sunt abbandonadas e niunu las controllas prus. Perunu faghet prus sa “doa /pintiraca”, obberusiat s’isnetiadura de s’erva totu a inghìriu a sa propriedade, e sos comunes non pulint comente diat dèpere èssere sas camineras de campagna. In fines, niunu ischit prus istudare su fogu cun sa tècnica de su “contrafogu”, impreada in Sardigna finas a pagu tempus a oe cando non giompiant dae su chelu elicòteros e canadair, chi cunsistiat in su frimmare su fogu brujende sas frascas in ue su fogu mannu fiat andende.
Pro pònnere remèdiu a custos mudamentos sotziales, sa Regione Sardigna at istituidu una bera e pròpia Task Force pro nd’istudare sos incèndios. Sos nùmeros publicados in su giassu de s’Assessoradu a s’Ambiente (chi non si podent impreare chentza preventiva autorizatzione, gasi b’at iscritu) sunt impressionantes: 1405 unidades operativas de su Corpus Forestale de Vigilantza Ambientale, 2753 unidades de s’Ente Forestas de sa Sardigna, 152 Cumpagnias Barracellares cun 3000 òmines, 2000 volontàrios e 46 pessones de sa Protetzione Tzivile; in prus elicòteros e canadair. Su pianu generale de preventzione contra sos incèndios de sa Regione est cumpostu in sa carta dae 131 pàginas e ateretantas chentinàrias de fòglios sunt istados iscritos pro sos pianos particularegiados. In sa carta totu diat dèpere funtzionare a sa perfetzione, ma gasi no est.
Nointames custu dispiegamentu de fortzas, in su 2013 sunt andados a fogu in s’Ìsula 36.791 ètaros intre pàsculu, màcia e superfìtzie boschiva. In su 2016, in Sedilo ebbia, ant brujadu unos 5.000 ètaros de terrinu e su fogu est resèssidu a intrare in zonas de “Protetzione ispeciale” comente su Pranu artu de Abbasanta e sa foresta de Monte Arcosu. Sos dannos subidos dae sas aziendas e dae su patrimòniu boschivu, chi ogni annu mìminat semper de prus, sunt incalculàbiles e s’inghìriant in isvariados milliones de euro. A custu puntu naschet ispontània sa pregunta: «Ma cun totu custu dinari brujadu e su fallimentu de sa màchina antincèndiu, non diat èssere mèngius a bortare s’ograda deretu a sa preventzione, imbetzes de contare ebbia subra sa repressione?». Ca si nono inoghe s’arriscat chi calicunu resessat abberu a pònnere fogu a s’abbadòrgiu.
Diat èssere bene chi si torret a leare sas traditziones nostras e pònnere in vigore sos detames de sa Carta de Logu. Innantis de totu, ogni proprietàriu diat dèpere providire a isnetiare dae sas frascas su terrinu a inghìriu de sas làcanas suas e sos Comunes a segare s’erva deretu sos caminos comunales e in sas camineras de campagna. S’ANAS o chie pro issa diat dèpere pulire sos oros de sas istradas finas a su muru de làcana e non ebbia in sa cuneta serente s’istrada. In fines, sa Regione diat dèpere distinare bona parte de sos fundos chi benint impiegados pro s’antincèndiu a sos Comunes, chi diant dèpere reclutare totu sos disocupados e los pònnere a segare sas frascas in sos terrinos comunales o abbandonados. Si diant dèpere torrare a istituire sas iscuadras abilitadas a su contrafogu e positzionare telecàmeras in sos puntos de abistamentu istratègicos.
In custu casu at a èssere prus difìtzile pro sos piròmanes a pònnere fogu a s’abbadòrgiu, ca ant a àere cussa timòria reverentziale pro s’antiga cultura nostra de pòpulu chi amat e respetat sa natura. In casu contràriu, pro sos incendiàrios, b’ant a èssere in prus sos frastimos betados in custa poesia dae Frantziscu Masia, intitulada “Piròmanes”, publicada pro intreu in su libru “a runcu e a chima”:
Flora e fàuna s’ant una die a vendicare
cun progenia, fizos e nebodes bostros
pro cantu de fogos nd’azis postos
morte mala bos devìada arrivare.
Mancu Deus bos at a perdonare
e in inferru brujedas prima de interru
cun su tuju presu a filuferru
concas malas si nde deven solu segare.
Terrinu frimmu non torredas a catigare
a sa sola sos ojos bos nde boghedas
pius in domos bostras non passedas
e mancu a mortos bos potedas reposare.