(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)
Sa crisi agrìcula de como, e mescamente sa de su pastoriu, mancari apat puntos de analogia medas cun sa crisi italiana e cun sa crisi europea, tenet particularidades suas e afundat sas raighinas in s’istòria sarda peleosa.
Cun s’istruturatzione moderna de sas aziendas, su problema est mescamente sa crisi de su preju de su late. Duncas sas suventziones sunt, belle gasi, s’ùnicu istrumentu chi est a tretu de mantènnere su sistema a sa ritza.
Comente amus giai naradu, est una crisi chi si ligat a sa crisi prus generale de s’agricultura e de su problema de s’ischilìbriu de sa distributzione de su valore in su setore.
Devimus chircare de cumprèndere ite parte ant tentu sas trasformatziones istòricas de su mundu agrupastorale, a manera de agatare un’ispuntu pro chircare sas solutziones.
In sos addòvios tècnicos e polìticos frecuentes essint a campu semper sas matessi conclusiones: semus bravos a beru a produire, totu su setore at logradu una funtzionalidade e una calidade istrardinàrias, ma sighint a guvernare male sa cumertzializatzione. Amus a proare a aprofundire custa chistione, mescamente pro agatare carchi idea in prus
Sas polìticas agrìculas comunitàrias, istatales e regionales, ant influentziadu in manera notàbile sas trasformatziones de su mundu produtivu agrupastorale e, mancari apant agiuadu sa modernizatzione, in manera indireta ant fintzas incausadu unas cantas problemàticas atuales.
Su pastore de unu tempus, mescamente su de sos montes, fiat diferente meda dae su de oe. In sos allevamentos non b’aiat mandras pro su bestàmene, e fintzas sos reparos pro sos òmines fiant pinnetos de pagu contu; non b’aiat retzas e su ritmu de su traballu currispondiat cun su ritmu vitale de sos animales pesados da sos pastores.
Sa produtzione fiat trasformada in manera direta e su prus fiat destinada a campare sa famìlia. Su testu fiat ogetu de cumèrtziu e de cuncàmbiu. Non b’aiat bisòngiu de investimentos mannos de tipu econòmicu, su patrimòniu fiat rapresentadu dae su “su capitale”, su bestiàmene.
Su traballu fiat peleosu meda e unu fiat custrintu a istare belle semper cun su bestiàmene, a lu ghiare e a lu difèndere die e note. Su pastore antigu non fiat ricu in su sensu chi pensamus oe, ma teniat totu su chi li serviat pro vìvere in dinnidade.
Sa vida de su pastore fiat regulada dae avesos no iscritos de solidaridade, chi bi nd’at galu s’arrastu. Su de s’agiuare a pare in formas diferentes (aggiudu torradu, paradura, cuiles antigos colletivos) est testimòngiu de s’ispìritu sotziale cooperante e solidale de cussos tempos.
A faeddare de mutualidade, a prima vista diat pàrrere in cuntierra cun s’imaginàriu difusu de una cultura pastorale (e sarda in generale) descrita comente individualìstica e e chi punnat pagu a sa cooperatzione.
Est meda probàbile chi sa cultura mutualìstica de su mundu pastorale (e duncas de sa sotziedade sarda) at tentu trasformatziones e influèntzias in sa matessi mesura cun sa cale in sos sèculos est cambiadu su pastoriu etotu.
Sèculos de dominatziones diferentes ant agiuadu, una infatu de s’àtera, s’alternàntzia de èpocas de carestia e mutatziones, chi a s’ispissu ant tentu s’essida in sa forma de rebellia de su banditismu.
Sa trasformatzione traumàtica incausada dae sa lege de ss tancaduras in su pastoriu arcàicu, nàschidu e vìvidu pro sèculos cun su sistema de sas terras pùblicas, ndì’at cambiadu pro semper su caràtere. Sos pastores, dae usufrutuàrios de terras colletivas, si sunt cambiados in meres o afituàrios de terreas privadas.
Forsis est istadu custu impulsu forte a modificare meda sos ritmos de sa cultura colletiva, a l’ispìnghere a s’individualismu; forsis fintzas su fenòmenu de s’imbìdia est fìgiu de acuntèssidas seculares de s’istòria sarda.
Individualismu e imbìdia sunt sas duas caras de sa matessi medàllia.
Pustis s’intentu modernizadore de sas polìticas agrìculas at tentu una parte manna a beru in sa trasformatzione de su pastoriu. S’oportunidade de pòdere otènnere agiudos pro comporare terrinos e pro los megiorare, su fràigu de istallas e domos, at trasformadu pro semper su tipu de vida pesante a beru de unu tempus, fintzas ca ant abbanodonadu s’usu antigu de sa tràmuda, trasformende s’allevamentu nòmade in istantziale, e ponende pro semper sos allevamentos in sos logos mègius, cun sa cunseguèntzia chi ant fatu prus pòveros e ant ispopuladu sos logos montanos de orìgine.
Sos allevamentos si sunt fatos modernos, si sunt dotados de istruturas, atretzaduras, màchinas pro mùrghere, tratores. Sos pastores ant imparadu sa cultivatzione foragera, si sunt ispetzializados in sa produtzione de su late, perdende manu manu sos caràteres de multifuntzionalidades traditzionales pro cuntzentrare totu sas energias in su contivìgiu de su bestiàmene e in su megioru de sas ratzas.
Sa crèschida de sa produtividade de su late est devènnida prioritària, e est crara sa tendèntzia a colare dae s’allevamentu estensivu a cussu intensivu.
Aziendas medas tenet s’aficu de mìgias de pegos, sa seletzione genètica sena pasu at produidu animales semper prus produtivos ma in su matessi tempus prus pagu rùsticos e aguantadores, ca tenent semper prus bisòngiu de lis dare cara pro los difèndere dae sas epidemias favoridas dae sa cuntzentratzione de unu nùmeru gasi artu de pegos.
Aziendas gasi manna tenent bisòngiu de superfìtzies forageras semper prus mannas, faghende semper investimentos pro sighire a crèschere. Totu custu at produidu aziendas funtzionales meda dae su puntu de vista produtivu, ma cun un’echilìbriu econòmicu semper prus delicadu e un’aumentu mannu de sos costos de gestione.
Custas trasformatziones ant favoridu fintzas una casta de ischirriòngiu de sos setores. Est raru, oramai, chi sa trasformatzione de su late la fatzant in azienda, fintzas pro more de sa legislatzione atuale in matèria de seguresa de sos alimentos. Totu sa produtzione colat a sos caseifìtzios, chi medas sunt de propriedade de sas cooperativas de pastores.
Ant cumintzadu a si difùndere fintzas sos casefìtzios aziendales minoreddos, ma sena una resessida manna, ca in s’ìnteri s’est trasformada totu sa cadena distributiva, e pro èssere cumpetitivos b’at bisòngiu de connoschèntzias bonas in matèria de cumertzializatzione, chi non semper bi sunt in aziendas chi tenent sas dimensiones e s’ispetzializatzione de sas de oe chi assorbint su prus de sas energias, cando chi bi diat chèrrere a dispònnere de figuras ispetzìficas chi si podant interessare cun profetu a sas polìticas cumertziales, e de custas figuras bi diat chèrrere a nde valutare cun cuidadu sos costos e sos benefìtzios in proportzione a sa produtzione.
Custios passàgios ant trasformadu fintzas s’idea e sa cussèntzia chi sos pastores tenent de issos etotu. Su prus de sos pastores si intendent vìtimas de unu sietma modificadu in manera radicale. Paret chi non siant resessidos a interpretare custios cambiamentos e e chi siant andados in su chirru contràriu suta de sas ispintas distorsivas de sos intzentivos, chi non sunt a su passu cun s’avantzada de sos sistemas econòmicos mannos chi in pagos annos si sunt apropiados de sos mercados e como los guvernant cunforma a su chi lis torrat a contu.
Su sistema cooperativìsticu diat pòdere tènnere unu rolu determinante in sa curretzione de tzertas distorsiones, ma su pagu ispìritu corporativu de su cale amus faeddadu nde lìmitat meda sa potentzialidide. E, belle gasi, sas cooperativas diant pòdere dare un’ispinta forte a beru a sa curretzione de medas de custos males.
Progressivamente sa fieresa e sa defensa de su traballu pròpiu e de sa cultura pròpia si sunt trasformados in gherra sindacale. Una contaminatzione impròpia chi in prus de 20 annos de revindicatziones no nch’at giutu a sos resurtados chi s’isperaiant. Una casta de gherra de classe traslada in manera impròpia in unu mundu portadore de una cultura e de una fieresa millenària.
Sos pastores de oe sunt allevadores mannos, imprendidores de aziendas modellu, ma forsis sufrint pro su fatu de èssere crèschidos sighende sas orminas de polìticas de intzentivatzione chi nd’ant alteradu s’armonia. Ma sunt semper imprendidores mannos chi tenent pagu de ite fàghere cun sa gherra importada dae su mundu operaju de s’indutrializatzione e de sas fàbricas de sos annos 70.
Fintzas sos assòtzios de categoria oramai s’assimìgiant in manera impressionante a sos sindacados de sos operajos. Est difìtzile chi sos resonamentos issoro pertochent sos aspetos econòmicos e imprenditoriales, comente diat èssere lògicu.
No est de sindacalismu in istile operaju chi tenent bisòngiu sos pastores . Sos pastores tenent bisòngiu de torrare a leare in manu e guvernare a sa sola su setore issoro; ma sos assòtzios de categoria de tipu sindacale operaju, comente sos de como, no los podent agiuare.
condivido a mille per mille ogni parola di questo articolo, e più volte ho cercato di ribadire questi concetti quando ho occasione di parlarne con i miei amici pastori………in Sardegna da anni avviene un inspiegabile e misterioso fenomeno innaturale che in qualunque altro paese del mondo avrebbe lasciato sbigottiti ( e provocato reazioni conseguenti ) mentre invece alle nostre latitudini appare normale………il latte di due allevatori sardi diversi, che hanno i terreni confinanti ( stesso tipo di pascolo, stesse proprietà organolettiche del latte munto ) che usano gli stessi mangimi, che produccono la stessa quantità di latte, primo viene lavorato da una azienda privata sarda, commercializzato nelle piazze di mezzo mondo, venduto ad un prezzo adeguato tale da far aumentare ogni anno il fatturato della azienda di trasformazione che lo ha ritirato dla pastore ed ha provveduto alla sua trasformazione in formaggio, il secondo viene lavorato da una coop di allevatori che fa un buon formaggio ( ottimo come il formaggio dell’allevatore che lo ha venduto a quella florida azienda privata di trasformazione ) che però riesce a venderlo solo nel suo spaccio aziendale ( o al massimo a distribuirlo nel negozi del proprio paese e dell’hinterland ) e la fetta più grande della sua produzione viene invece ritirata ( a prezzo di saldo ) dalla struttura commerciale di quella prima famosa azienda privata e venduta dai suoi canali di distribuzione in tutto il mondo………….l’azienda di trasformazione privata genera un fatturato da paura per i suoi proprietari, mentre la coop di pastori è perennemente con l’acqua alla gola, riesce a stento a pagare il latte ai pastori che vi conferiscono il latte………PERCHE I PASTORI DOVREBBERO SCENDERE A CAGLIARI……….??????
Probabilmente hai ragione quando rilevi che le organizzazioni dei pastori assomigliano molto a quelle sindacali operaie. Però, è altrettanto vero che, almeno per il momento, appare molto difficile uscire da questa fase, che rimane molto improntata sul rivendicazionismo. Sarebbe utile, partendo anche dalle forme di collaborazione fra i pastori del passato che hai ricordato, verificare, anche con le organizzazioni di cui sopra, se ci siano delle possibili alternative al conferimento del latte ai soli industriali. Già questa potrebbe essere una valida ragione per costringere la controparte a confrontarsi!
Sinceramente…
La pastorizia moderna guarda la produttività con costi molto alti. Il pastore si è modernizzato ma ha concentrato sul conferimento del pecorino “romano” quasi tutta la produzione.
La diversificazione e la cultura di impresa sono limitatissime e il legame con il cliente (caseificio) è diventato schiavitù. Contratti di conferimento con una certezza: prezzo basso e si vedrà!
Serve cambiare prodotto (solo PECORINO SARDO) e cambiare produzioni (latte per alimentazione, sottoprodotti – ricotte, mozzarelle, yogurt….), cambiare anche animali (capre, cavalli da carne, maiali, pollame… ) e aiutare anche nelle produzioni forestali, così abbandonate.
Le aziende agricole hanno bisogno di ASSISTENZA, indirizzo, consigli. Ricevono solo BUROCRAZIA, COSTI, SECCATURE.
I denari destinati allo sviluppo vengono fagocitati dal “mostro” ex ETFAS di cui non esiste traccia nei servizi.
Se gli aiuti devono ancora arrivare che siano per servizi scelti dagli stessi allevatori e non imposti senza merito dalla Regione.
Nessuno sostiene la vera diversificazione aziendale che in un territorio come quello sardo anche un limoneto sarebbe produttivo.
Già, nessuno è sceso sul piede di guerra per i pomodori cinesi, i limoni argentini, il riso della Birmania (Cambogia, Vietnam, Equador) importato senza dazi, così come l’olio della Tunisia, extra vergine pure lui.
Nessuno si accorge che possiamo produrre il mango, il grano, il mais, …..Possiamo estrarre l’olio dalle varie piantagioni e usarlo come carburante verde ma…..
Già…. In niente potremmo essere tutti occupati e invece siano ancora a parlare di pecorino.. ROMANO!
Alla radice bisogna eliminare gli enti regionali, bisogna riattivare i controlli sanitari all’importazione e aiutare a produrre ed esportare. Avviene, inspiegabilmente, il contrario.
Ma… Chissà, queste riflessioni andranno a vuoto. Ma il cuore per la campagna mia batterà sempre.
W la Sardegna. Massimo Matta
Il raffronto con il mondo sindacale operaio è corretto, perché ha relegato il pastore ad un ruolo di subalterno all’interno di un sistema industriale.
Il problema più grosso nel mondo agropastorale è quello di aver abbandonato la produzione casearia, perdendo così almeno la metà dei profitti.
L’unica possibilità del pastore è produrre lui stesso il formaggio e distribuirlo, abbandonando la produzione del Pecorino Romano che porterà solo guai, preferendogli formaggi più ricercati e delicati.
Continuare a manifestare come gli operai non provocherà altro che velocizzare la scomparsa della pastorizia, perché presto le produzioni verranno presto portate fuori…
Si parla di Pecorino Romano e non si consoce la genesi di questo successo. Senza di esso la Sardegna sarebbe ancora alla mercè dei commercianti Lucchesi e Napoletani che hanno imperversato a fne 800′ nell’Isola. Nel 1924, nella rivista La rivoluzione liberale venne pubblicato un reportage dal titolo Il Problema Sardo , lo stralcio è tratto dalla parte denominata L’*economia sarda / [Augusto Mazzetti] ((A. 3, n. 26 (26-4-1924), p. 103-104: “Ma passata la crisi l’ambiente commerciale sardo riprende nuovo vigore. I caseifici danno la fisionomia generale all’economia dell’isola e riescono a conquistare i mercati americani determinando così un afflusso di denaro in Sardegna.
Vedremo la nuova psicologia sarda sorgere intorno a questa moderna trasformazione dell’antica pastorizia. E’ per ragioni sopratutto psicologiche che noi guardiamo con maggior fiducia a queste iniziative orientate in un senso tradizionale invece che alle risorse minerarie che appartengono forse all’avvenire, ma in cui per ora non si riesce a vedere limiti precisi. Il costume politico promosso nell’Iglesiente per l’ambiente minerario corrisponde a un generico propagandismo socialista messianico.”
L’analisi che porta Muroni è corretta, mancano politiche condivise e le organizzazioni sindacali rivendicano solo il loro ruolo. Cosa rappresentano in realtà in termini di latte e fomaggi?
E quanto consepoveli sono gli allevatori del loro ruolo nel determinare le scelte produttive?
Paret chi bi apat duos ‘sindhacados’ de su pastoriu (no solu pastoriu): unu sa “Coldiretti” e s’àteru su “Movimento pastori”, unu prus ‘italianista’ (pro aprofitare de sa fortza chi nos daet s’Itàlia!) e unu prus ‘sardista’.
Ma sas chistiones graves de su pastoriu sardu (e in generale de s’economia sarda) no sunt sas matessi? Proite tandho a no las bídere pro su chi sunt ogetivamente? O sos ‘sindhacados’ (‘sindhacalistas’!) sunt in “concorrenza” comente faghent sos partidos (sos ‘políticos’!) cun iscopos chi prus o prus pagu b’intrant cun su bisonzu de s’economia nostra?
Cale orientamentu est prus coerente cun sos bisonzos nostros e de s’economia sarda? Lu ponent in contu chi a fundhamentu de totu semus chentza guvernu?