(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)

Sa crisi agrìcula de como, e mescamente sa de su pastoriu, mancari apat puntos de analogia medas cun sa crisi italiana e cun sa crisi europea, tenet particularidades suas e afundat sas raighinas in s’istòria sarda peleosa.

Cun s’istruturatzione moderna de sas aziendas, su problema est mescamente sa crisi de su preju de su late. Duncas sas suventziones sunt, belle gasi, s’ùnicu istrumentu chi est a tretu de mantènnere su sistema a sa ritza.

Comente amus giai naradu, est una crisi chi si ligat a sa crisi prus generale de s’agricultura e de su problema de s’ischilìbriu de sa distributzione de su valore in su setore.

Devimus chircare de cumprèndere ite parte ant tentu sas trasformatziones istòricas de su mundu agrupastorale, a manera de agatare un’ispuntu pro chircare sas solutziones.

In sos addòvios tècnicos e polìticos frecuentes essint a campu semper sas matessi conclusiones: semus bravos a beru a produire, totu su setore at logradu una funtzionalidade e una calidade istrardinàrias, ma sighint a guvernare male sa cumertzializatzione. Amus a proare a aprofundire custa chistione, mescamente pro agatare carchi idea in prus

Sas polìticas agrìculas comunitàrias, istatales e regionales, ant influentziadu in manera notàbile sas trasformatziones de su mundu produtivu agrupastorale e, mancari apant agiuadu sa modernizatzione, in manera indireta ant fintzas incausadu unas cantas problemàticas atuales.

Su pastore de unu tempus, mescamente su de sos montes, fiat diferente meda dae su de oe. In sos allevamentos non b’aiat mandras pro su bestàmene, e fintzas sos reparos pro sos òmines fiant pinnetos de pagu contu; non b’aiat retzas e su ritmu de su traballu currispondiat cun su ritmu vitale de sos animales pesados da sos pastores.

Sa produtzione fiat trasformada in manera direta e su prus fiat destinada a campare sa famìlia. Su testu fiat ogetu de cumèrtziu e de cuncàmbiu. Non b’aiat bisòngiu de investimentos mannos de tipu econòmicu, su patrimòniu fiat rapresentadu dae su “su capitale”, su bestiàmene.

Su traballu fiat peleosu meda e unu fiat custrintu a istare belle semper cun su bestiàmene, a lu ghiare e a lu difèndere die e note. Su pastore antigu non fiat ricu in su sensu chi pensamus oe, ma teniat totu su chi li serviat pro vìvere in dinnidade.

Sa vida de su pastore fiat regulada dae avesos no iscritos de solidaridade, chi bi nd’at galu s’arrastu. Su de s’agiuare a pare in formas diferentes (aggiudu torradu, paradura, cuiles antigos colletivos) est testimòngiu de s’ispìritu sotziale cooperante e solidale de cussos tempos.

A faeddare de mutualidade, a prima vista diat pàrrere in cuntierra cun s’imaginàriu difusu de una cultura pastorale (e sarda in generale) descrita comente individualìstica e e chi punnat pagu a sa cooperatzione.

Est meda probàbile chi sa cultura mutualìstica de su mundu pastorale (e duncas de sa sotziedade sarda) at tentu trasformatziones e influèntzias in sa matessi mesura cun sa cale in sos sèculos est cambiadu su pastoriu etotu.

Sèculos de dominatziones diferentes ant agiuadu, una infatu de s’àtera, s’alternàntzia de èpocas de carestia e mutatziones, chi a s’ispissu ant tentu s’essida in sa forma de rebellia de su banditismu.
Sa trasformatzione traumàtica incausada dae sa lege de ss tancaduras in su pastoriu arcàicu, nàschidu e vìvidu pro sèculos cun su sistema de sas terras pùblicas, ndì’at cambiadu pro semper su caràtere. Sos pastores, dae usufrutuàrios de terras colletivas, si sunt cambiados in meres o afituàrios de terreas privadas.

Forsis est istadu custu impulsu forte a modificare meda sos ritmos de sa cultura colletiva, a l’ispìnghere a s’individualismu; forsis fintzas su fenòmenu de s’imbìdia est fìgiu de acuntèssidas seculares de s’istòria sarda.

Individualismu e imbìdia sunt sas duas caras de sa matessi medàllia.

Pustis s’intentu modernizadore de sas polìticas agrìculas at tentu una parte manna a beru in sa trasformatzione de su pastoriu. S’oportunidade de pòdere otènnere agiudos pro comporare terrinos e pro los megiorare, su fràigu de istallas e domos, at trasformadu pro semper su tipu de vida pesante a beru de unu tempus, fintzas ca ant abbanodonadu s’usu antigu de sa tràmuda, trasformende s’allevamentu nòmade in istantziale, e ponende pro semper sos allevamentos in sos logos mègius, cun sa cunseguèntzia chi ant fatu prus pòveros e ant ispopuladu sos logos montanos de orìgine.

Sos allevamentos si sunt fatos modernos, si sunt dotados de istruturas, atretzaduras, màchinas pro mùrghere, tratores. Sos pastores ant imparadu sa cultivatzione foragera, si sunt ispetzializados in sa produtzione de su late, perdende manu manu sos caràteres de multifuntzionalidades traditzionales pro cuntzentrare totu sas energias in su contivìgiu de su bestiàmene e in su megioru de sas ratzas.

Sa crèschida de sa produtividade de su late est devènnida prioritària, e est crara sa tendèntzia a colare dae s’allevamentu estensivu a cussu intensivu.

Aziendas medas tenet s’aficu de mìgias de pegos, sa seletzione genètica sena pasu at produidu animales semper prus produtivos ma in su matessi tempus prus pagu rùsticos e aguantadores, ca tenent semper prus bisòngiu de lis dare cara pro los difèndere dae sas epidemias favoridas dae sa cuntzentratzione de unu nùmeru gasi artu de pegos.

Aziendas gasi manna tenent bisòngiu de superfìtzies forageras semper prus mannas, faghende semper investimentos pro sighire a crèschere. Totu custu at produidu aziendas funtzionales meda dae su puntu de vista produtivu, ma cun un’echilìbriu econòmicu semper prus delicadu e un’aumentu mannu de sos costos de gestione.

Custas trasformatziones ant favoridu fintzas una casta de ischirriòngiu de sos setores. Est raru, oramai, chi sa trasformatzione de su late la fatzant in azienda, fintzas pro more de sa legislatzione atuale in matèria de seguresa de sos alimentos. Totu sa produtzione colat a sos caseifìtzios, chi medas sunt de propriedade de sas cooperativas de pastores.

Ant cumintzadu a si difùndere fintzas sos casefìtzios aziendales minoreddos, ma sena una resessida manna, ca in s’ìnteri s’est trasformada totu sa cadena distributiva, e pro èssere cumpetitivos b’at bisòngiu de connoschèntzias bonas in matèria de cumertzializatzione, chi non semper bi sunt in aziendas chi tenent sas dimensiones e s’ispetzializatzione de sas de oe chi assorbint su prus de sas energias, cando chi bi diat chèrrere a dispònnere de figuras ispetzìficas chi si podant interessare cun profetu a sas polìticas cumertziales, e de custas figuras bi diat chèrrere a nde valutare cun cuidadu sos costos e sos benefìtzios in proportzione a sa produtzione.

Custios passàgios ant trasformadu fintzas s’idea e sa cussèntzia chi sos pastores tenent de issos etotu. Su prus de sos pastores si intendent vìtimas de unu sietma modificadu in manera radicale. Paret chi non siant resessidos a interpretare custios cambiamentos e e chi siant andados in su chirru contràriu suta de sas ispintas distorsivas de sos intzentivos, chi non sunt a su passu cun s’avantzada de sos sistemas econòmicos mannos chi in pagos annos si sunt apropiados de sos mercados e como los guvernant cunforma a su chi lis torrat a contu.

Su sistema cooperativìsticu diat pòdere tènnere unu rolu determinante in sa curretzione de tzertas distorsiones, ma su pagu ispìritu corporativu de su cale amus faeddadu nde lìmitat meda sa potentzialidide. E, belle gasi, sas cooperativas diant pòdere dare un’ispinta forte a beru a sa curretzione de medas de custos males.

Progressivamente sa fieresa e sa defensa de su traballu pròpiu e de sa cultura pròpia si sunt trasformados in gherra sindacale. Una contaminatzione impròpia chi in prus de 20 annos de revindicatziones no nch’at giutu a sos resurtados chi s’isperaiant. Una casta de gherra de classe traslada in manera impròpia in unu mundu portadore de una cultura e de una fieresa millenària.

Sos pastores de oe sunt allevadores mannos, imprendidores de aziendas modellu, ma forsis sufrint pro su fatu de èssere crèschidos sighende sas orminas de polìticas de intzentivatzione chi nd’ant alteradu s’armonia. Ma sunt semper imprendidores mannos chi tenent pagu de ite fàghere cun sa gherra importada dae su mundu operaju de s’indutrializatzione e de sas fàbricas de sos annos 70.

Fintzas sos assòtzios de categoria oramai s’assimìgiant in manera impressionante a sos sindacados de sos operajos. Est difìtzile chi sos resonamentos issoro pertochent sos aspetos econòmicos e imprenditoriales, comente diat èssere lògicu.

No est de sindacalismu in istile operaju chi tenent bisòngiu sos pastores . Sos pastores tenent bisòngiu de torrare a leare in manu e guvernare a sa sola su setore issoro; ma sos assòtzios de categoria de tipu sindacale operaju, comente sos de como, no los podent agiuare.