Chèrgio fàghere duos cunsideros a propòsitu de su bilinguismu. Su significadu de custu tèrmine cun su tempus est divènnidu unu mitu, un’allùinu; deo penso però chi si tratet de una tragèdia. In custos ùrtimos tempos si nd’arresonat meda sena tènnere crara sa definitzione de su tèrmine. Apo a chircare de l’acrarire.

Su bilinguismu est una parte de su plurilinguismu, est a nàrrere de sa capatzidade chi tenet una pessone de faeddare sena peruna dificultade duas o prus limbas, imparadas in domo o in iscola, passende dae una a s’àtera cunforma a sos interlocutores chi tenet a in antis. A custu bilinguismu li naramus “bilinguismu individuale”.

Ammentemus·nos però chi chie connoschet bene duas o prus limbas, pro su prus nde tenet una chi est sa limba sua prus ìntima, sa limba de sos afetos primàrios. Si podet dare fintzas chi sa limba de sos afetos primàrios, sa de sa famìlia naturale o achirida, siant duas e no una.

Un’àteru tipu de bilinguismu est su chi si dat cando in unu paisu esistint comunidades linguìsticas assentadas in unu logu geograficamente delimitadu, cun làcanas linguìsticas connotas e atzetadas. Est su casu de s’Isvìtzera, pro esempru, chi tenet bator limbas ufitziales, o de su Bèlgiu, in ue si faeddat olandesu in sas Fiandras e frantzesu in Vallònia. Custu tipu de bilinguìsmu retzit su nùmene de “bilinguìsmu territoriale”; in s’internu però de sas làcanas linguìsticas de cada territòriu si podent dare, e si dant, casos meda de bilinguìsmu individuale.

Unu tertzu tipu de bilinguìsmu est su chi est presente in unu logu in ue si faeddaiat, e si sighit faeddende una limba, chi definimus limba de su logu ca est nàschida e s’est isvilupada in cussu logu e, a pustis de cuntierras econòmicas o sotziales si bi nd’est annanta un’àtera, furistera. Sunt sos faeddantes de sa limba autòctona ebbia sos chi imparant, obligados o pro voluntade issoro, sa segunda limba, sa furistera; a manera desemplada sutzedit su contràriu.

Custu tipu de bilinguismu est definidu “bilinguismu sotziale”, ma si li podet fintzas nàrrere “bilinguìsmu a diretzione ùnica” ca est mescamente sa gente de su logu chi si bidet obligada a imparare sa limba furistera. Su destinu de sa limba autòctona est su de èssere impreada petzi in situatziones informales, collochiales, familiares; custa limba est posta semper prus a banda, in unu cugione, minorizada, mentres chi sa limba imposta, sa limba bènnida dae foras, sa dominante, est impreada in situatziones formales, in s’amministratzione, in sa crèsia in s’iscola: divenit sa limba culta. In custu casu tocat a faeddare duncas prus che de bilinguismu, de cuntierra linguìstica ebbia, cuntierra permanente. Custa est sa tragèdia chi naraia a comintzu: si tratat de una genia de bilinguismu chi favoresset semper sa limba prus forte.

E Deus nos bardet a chèrrere istandardizare e normalizare sa limba minorizada, a la fàghere intrare in iscola cun sos matessis deretos de sa limba dominante; custu est a ochire sa bellesa de totu sos dialetos, custa est un’impositzione, prèigant dae sas tronas de sas universidades, custa no est democratzia. Tenent s’abilidade de fàghere passare sa vìtima comente opressora.

Su chi pretendent est a mantènnere sa cuntierra linguìstica, isetende chi mòrgiat sa limba de su logu.