Cando fia pipia problemas subra sa, o is, limbas non di ddoe aiat, in domo si faeddaiat sardu feti e in iscola italianu feti (o casi), e deo creia, e mi pariat, chi in domo de is àteros puru esseret istadu su matessi.

Non m’ispantaiat s’ausèntzia de libros in sardu, ca in capas mancu nde chircaia, a s’edade de 6 annos, cun s’iscola, s’italianu fiat intradu prepotente in sa vida mia cun totu s’addoru de limba (casi istràngia si cherimus) e m’ammento chi una die, a s’ora de sa cuntestatzione prus che totu de is genitores, aia naradu a babu meu “ais a bidere ca una die apo a faeddare italianu feti e bene gasi chi bois no m’ais mancu a cumprendere!”.

Arratza de profetzia nd’aia bogadu, e ite nd’ischia deo chi oe a beru totu diat èssere istadu gasi mancari babu s’aiat giai ispatzadu e non dd’esseret potzidu averiguare.

Ti nde abbìgias de sa farta de libros in limba sarda, cando ammànnias, iscoberis su mundu, e prus che àteru iscoberis chi calicunu nde iscriet, pagus pro nàrrere sa veridade e cussos bonos de chircare a perda furriada e non pro ite is àteros siant iscritos in sardu malu, ma ca sunt iscritos male ebbia, ca deo in sa cunditzione chi so de faeddadora terminale, a s’ispissu mi cuntento de sintassi treme treme, grammàtica anàrchica e dòpias a istracu baratu pro podere leghere in sardu e ddoe agatare una ischintidda fuida de s’istòria personale mea de sarda, pro torrare a donare sentidu a unas cantas paràulas intèndidas pustis pèrdidas e luego torradas a collocare in su logu issoro comente a prendas de cristallu in una memòria linguìstica in bia de ispèrdida.

Is polèmicas retzentes subra su fèstival literàriu de Gavoi, prus de sa morte inùtile e tràgica de Doddore, ant furriadu su lepeddu in sa liaga, liaga chi simigiat a unu bòidu, unu gorropu sìmile a cussu in ue bi iscavulaiant is babbus in unu passadu mìticu, cussu puru ipotizadu dae is iscritores in chistione.

Is furriadas e is cummentos de is intelletuales nàschidos in Sardigna, frutu de cuddu traballu de remplasada linguìstica chi apo bistu lompere, de is matessi cumpàngias meas de iscola, oe sindigas, giornalistas, maistras, cuddas cun chie faeddaia in sardu e cun chie cumpartzia is faddinas mannas in italianu, m’ant indignadu, ofesu e fatu pensare parte de unu mundu arretradu, provintziale, istantissadu, totu punnadu a omologare su paisu dae is Alpes a s’istrintu de Messina, ìsulas contadas. Intelletuales chi si partzint su pagu chi abarrat de una cultura arrimada, chitida, isbisuriada e sena dudas male interpretada pro farta de còdighes linguìsticos in aunire is generatziones.

In custu cuntestu limba dd’at acabada a torrare rima cun folclore, a pustis, sighende bias traessas, in su mùrigu de copia/apìtziga culturale e brinchende passàgios de fundamentu, sa punna s’at mudadu in faina istraviada dedicada a nde bogare su folclore (non prus moda ma faina de ignorantes) dae ogni acontèssida culturale, e cun issu sa limba,

E non sunt is fèstival literàrios chi giùdicu ispreosos in custas dies (chi in realidade m’agradant meda, gasi comente is libros e sa Literatura de ogni genia) ma su caminu, s’orìgine, is intentos faulàrgios, is iscusas bogadas a campu pro giustificare s’ausèntzia de sa Literatura sarda cando s’òmine (e sa fèmina) comune, cussu chi (pro more de non possedire pensamentos istruturados de presentare a cuddos intelletuales, ca a bias sa bona iscola in Sardigna est iscola mala ebbia) cramat contra a Italiga e si dispintat de indipendentista improvisadu e in in peus iscutas in ignorante a anti-italianu.

Custos is fèstival literàrios presentes in Sardigna, totus finantziados, cun sumas prus o mancu mannas, dae sa Regione Autònoma e dae àteras istitutziones de importu:
Isola delle storie, Gavoi
Letteratura e arte, Asuni
Festival tutte storie per ragazzi, Cagliari
Marina Cafe Noir, Cagliari
A libro aperto, Santu Lussurgiu
L’isola raccontata, Montresta
Sulla terra leggeri, Argentiera,
Cabudanne de sos poetas, Sèneghe
Bauladu, Ananti de sa ziminera.

Custas ùltimas duas acontèssidas parent, a una primu ogriada, is prus locales, in realidade espressant is istereòtipos prus comunos acapiados a sa sa limba, est a narrere su de creere su sardu totunu cun sa poesia e cun s’oralidade, is contigheddos de contare sètzidos inghìriu a sa giminera, su folclore de is orìgines.

Pro canto pertocat l’isola delle storie, su fèstival ddu dirigit Marcello Fois, laureadu in italianistica, bivit in Bologna e sa Sardigna si dda gosat in istade, dae bonu turista, tra unu fèstival literàriu e s’àteru, alabantzadu comente a “iscritore sardu” ca a fàghere Literatura sarda in italianu est simple, bastat a ddoe ponnere unu protagonista chi ddi narant Bustianu o Sarbadore, calicuna acontèssida semper in cancalleu tra balentia e crìmine, una beste de pannu, e chi ischis iscriere in italianu su giogu e belle fatu: bendes, e ogni intelletuale sardu ti leghet, si reconnoschet e ti mutit “iscritore sardu”, ca ses su chi prus simigiat a su chi creent èssere un’iscritore sardu, a su chi dd’ant contadu chi fiat un’iscritore sardu, ca àteru non b’at, ca finas una fògia sicada in su desertu fàghet umbra.

A su chi ddi narant Letteratura e arte in Asuni, ddu dirigit Alberto Masala, issu puru bivet in continente, ativista pro sa limba italiana, issu puru batàlliat pro su deretu de is pòpulos de sa terra e però, issu puru càtzigat (sena chèrrere siat craru) cussos de is sardos non rapresentados in su fèstival.

Su fèstival literàriu pro pitzocheddos Tutte storie, ideadu dae Bruno Tognolini (sardu pro sorte, issu puru bivit in Bologna) ddu giughet a in antis una libreria casteddaja chi promovet autores internatzionales ma non in limba sarda (medas ant a nàrrere: ma non bi nd’at, e però comente a una cane chi si mossiat sa coa, non ddi ddoe at a àere ca un’iscritore non produet si non bendet).

A libro aperto, Santu Lussùrgiu, est cuncordadu dae Riccardo Barracu, artista ecleticu nàschidu in sardigna ma disterradu in Berlinu, issu puru faghet s’ativista in tedescu e in italianu e in s’istade benit in Sardigna pro un’istàdia produtiva.

L’isola raccontata de Montresta fiat prus che àteru dedicada a su teatru (in italianu) ma at tzessadu in su 2016 pro farta de dinare ca sa Regione at diminuidu sa suma antis intregada dae s’80% a su 40%.

Sulla Terra leggeri, fèstival nàschidu in Argentiera e in segus furriadu itinerante, dd’at cuncordadu Flavio Soriga (e Paola ca in cussa famìlia sunt bene assortados e sunt totus iscritores) paris a Gepi Cucciari. Soriga de fatu est unu de is promotores, in su 2002, de su (a parre issoro) primu fèstival literàriu de Sardigna (deo diat a definire prus IN Sardigna).

Soriga, a s’ora nd’aiat faeddadu cun unu grupu de iscritores e animadores culturales casteddajos (Giorgio Todde chi nd’at a èssere diretore, Luciano Marrocu, Giulio Angioni, Cristina Lavinio, Manuela Fiori e Claudia Urgu, Francesco Abate) e peristantu aiat giai feddadu de s’idea cun unu libraju de gavoi, Aureliu Pullara, chi s’aiat decraradu cuntentu de partetzipare paris a is amigos suos, personàgios chi sunt a totoe tra is organizadores de su Fèstival. In segus, unos cantu de is sòtzios fundadores ant a seberare àteras bias e ant organizare àteros festival, comente amus bisto, Fiori, Urgu e Tognolini, ant cuncordare Tutte Storie, Soriga at a fundare Cabudanne de sos poetas in Sèneghe e Sulla Terra leggeri in Argentiera, pustis paris a una pariga de amigos at a fundare su colletivu “Giallo Acido” e in Florinas at a cuncordare su fèstival “l’isola in giallo”.

In su 2003 at a nàschere finas Marina Cafe Noir, fèstival de literaturas aplicadas, cuncordadu dae s’assòtziu Chourmo chi tenet a Giacomo Casti tra is fundadores e in cussu puru sa Sardigna ponet sa “location” comente ddis praghet a definire su logu chi ddus ritzet, su màndigu, su sole, is plajas e cuddu esotismu fatu de paràulas isuladas e isbisuriadas ghetadas in pitzus che a tragera in pistocu.

Como podides bene immaginare comente est chi andent is fèstival literàrios “de sa Sardigna” chi in realidade sunt feti “in Sardigna”. Unos cantos iscritores chi ddis agradat a si definire “sardos” ca s’eticheta de sardu ddis donat valore aciuntu, cuddu tantu de esotismu netzessàriu a ddus distinghere in mesu de su muntone de iscritores chi nde prenet su Bel Paese.

Totu iscritores chi in Sardigna mancu bivint (e ite cherides s’ìsula est su chi est, in particulare in ierru e difatis Marina Cafe Noir aiat incumentzadu in su mese de idas pro mustrare chi su mare e s’istade non fiant elementos fundadores e a bellu a bellu s’at mòvidu finas a lòmpere in die de oe a su mese de cabudanni chi paris a maju est su mègius de s’annu), ma chi si auto-tzelebrant (in una berdadera retza culturale diamus a pòdere definire) tra unu fèstival e s’àteru, dae beranu finas a atòngiu, proponende una bella Literatura internatzionale, ma tenende foras, a priori, cussa sarda, in sardu, gasi chi mi benit a conca chi su de dda mantennere foras de ogni acontèssida literària siat, beni·mi·nde, una clàusola in s’acordu issoro, o, e custu mi parit foras is brullas su prus probàbile, custos sennores non connoschent sa Literatura sarda (e mancu sa limba mi benit sa duda) e duncas pigant pro bonu chi non bi nd’apat, e chi puru bi nde esseret istadu, diat èssere “grae” e “infadosa”.

In sustàntzia un’orroschèntzia chi non interessat prus a nemos ca, comente at iscritu Soriga etotu, oe is giòvanos sunt totus uguales dae Hong kong a Ceraxus.

Custas acontèssidas culturales naschent e leant a in antis s’ispantosa opera de ispartzinare e faghere a connoschere sa Literatura internatzionale e natzionale, subra cussu non ddoe at duda peruna, ma comente a tales ddus depimus pensare, numenare, tennere in contu.

Chi is iscritores de s’ìsula tèngiant su fìgadu de si narrere, iscritores italianos e chi is letores sardos apant cussu de incumentzare a leghere Literatura sarda (ca bi nd’at, pagu ma bi nd’at). E pro concruire chi is intelletuales sardos, cussos sena pregiudìtzios (si bi nd’at), cussos sena cumplessos de inferioridade dèpidos a s’atzentu, cussos chi resessent a cumprendere su deretu de una sarda (e de is sardos chi sardu faeddant) a s’espressare, bivere, leghere, iscriere, nde pesare una famìlia in limba sua, limba non peus, non mègius, ma pròpia ebbia, siant bonos a nde bogare unu fèstival de Literatura chi siat sardu a beru e non feti in Sardigna.