(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto e selezionare quella tricolore)

Si b’at una cosa chi timo che frea, sunt sos fogos. Petzi a pensare a su fumu e a su fragu de sa cosa brusiada si m’astrat su sàmbene.

E custu de pònnere in pare s’astra e su fogu faghet cumprèndere cantu est manna custa timòria.

Ma in Sardigna, in ue su turmentu de sos fogos -maleitu siat – non si cheret apasiguare, si leghimus sos comunicados paret chi podimus dormire a sonnu isortu: sa Giunta regionale at aprovadu su pianu regionale pro sos fogos, e duncas est totu prontu e operativu. Lu narant issos, mi’.

Ma deo no apo mai cumpresu pro ite in Sardigna funtzionat totu “a pianos”: su pianu pro sa domo, su pianu pro su nie, su pianu pro impitare sas marinas, su pianu regionale pro sos fogos e totu gasi. Mi diat bènnere de nàrrere chi, pro fàghere pianos bonos, bi cherent fundamentas bonas.

Duncas no isco si su de fàghere pianos sena fundamentas siat un’istrategia pro pòdere nàrrere, a sa prima ocasione, “ma nois su pianu l’aiamus fatu”, o si est pròpiu unu de sos medas problemas istruturales chi nde faeddamus gasi meda.

Mi’, a sos problemas deo nche dia agiùnghere deretu custu: s’avesu a fàghere pianos sena fundamentas. Destinados – ohioi – a si ghetare a pare.
Ma fiamus faeddende de sos fogos. Sos chi su Pianu regionale est prontu a lis parare fronte fintzas si iscòpiant in pagos segundos. Emmo, apo iscritu pagos segundos.

Ca, cun custa basca primidia, e cun una sicanna gasi mala chi non si bidiat dae annos, bastat a beru un’iscuta pro s’iscadenare s’inferru.

No nd’isco cantos de bois s’ant fatu su giru de sas biddas chi in custu ierru las at tocadas in antis s’emergèntzia de su nie e pustis s’emergèntzia de sas alluviones. Sena bisòngiu de nch’intrare in sos padentes, bastat a pompiare sos sartos dae su caminu. In totue b’at àrbores istoddidos, truncados a mesu e israighinados. Fundos cun sas frùngias sicas in terra chi su fogu si nche las diat mandigare in su giru de nudda.

Cando ant pòdidu, sos meres de sos terrinos ant innetadu su logu; ma sas chentinas e chentinas de ètaros abbandonados (ah, sas terras abbandonadas…) sunt lassadas a su chi si cherent fàghere. Podimus pensare cale podet èssere s’iscenàriu in sos padentes de àrbores seculares de sas terras pùblicas. Padentes in ue, in sa mègius ipòtesi, bi sunt sos cantieris forestales chi in custos meses depiant àere innetadu totu e “donadu” sa linna a sas comunidades in ue traballant. Seguros nde semus chi siat gasi? Mancu pro nudda.

Dae meses sos operajos de s’Agentzia Forestas, pro curpa de una mostruosidade burocràtica (curiosu, in Sardigna custas cosas no acuntessent) non podent impitare peruna casta de atretzadura, e duncas non podent fàghere su traballu issoro

Operajos forestales demansionados, sena mansiones e sena unu cuntratu de traballu dinnu de sa professionalidade issoro, custrintos a pistare s’erba imbetzes de nche la tirare. Custrintos a pompiare sos àrbores imbetzes de los contivigiare. E marco custa paràula, “custrintos”. Sos matessi operajos chi diant dèpere èssere giai operativos (cunforma a “cussu” pianu chi amus mentovadu) pro sa gherra a sos fogos ma chi, pro sa matessi resone chi non podent contivigiare sos padentes, non podet mancu istudare. Una befe, in pràtica.

E bi sunt fintzas sos barratzellos chi in biddas medas sunt dae semper sos ùnicos avampostos pro su controllu de sos sartos, chi non si nde podet fàghere a mancu pro sa gherra e pro sa preventzione de sos fogos. Làstima chi a issos puru, parte integrante e sustantziale de su pianu, cando pedint mèdios e atretzaduras comente si tocat pro istudare, lis narant chi eja, sos mèdios bi sunt. Sa bellesa de 50 campagnolas a duos postos in carchi parchègiu regionale. Ma sunt màchinas chi benint dae Ìndia (podere de sos apaltos) chi nemos las cheret ca non sunt adatas a sos terrinos malos ma, mescamente, ca tenent bisòngiu de manutentzione, e sos ricàmbios, sigomente benint dae s’àtera ala de su mundu, no ant a èssere in Sardigna in antis de s’atòngiu.

Non nos depimus ismentigare, però, de sas comunas, ùrtimu aneddu ma ùnicu responsàbile de protetzione tzivile si b’at emergèntzia in su territòriu issoro. Sas comunas chi sunt obligadas dae una legge regionale a innetare su logu in sos territòrios issoro intro de su 15 de làmpadas. Cun cale dinare? Cun su de su bilàntziu, est craru. Leendeˑnche sas resursas baddu a cales servìtzios.

Fintzas ca, cun sos vìnculos, non b’at peruna possibilidade de impreare sos avantzos de amministratzione chi sunt cungelados pro sanare su dèpidu de s’àtera ala de su mare. Sas Comunas faghent su chi podent, ma bastat a andare a cale si siat bidda de Sardigna pro si rèndere contu de sa situatzione giai dae s’intrada. Podides pensare comente sunt sas àndelas de su sartu.

Sas provìntzias pro innetare sos caminos non bi sunt, ma pro issas fiat importante sa pròroga de sos cummissàrios de nòmina polìtica fintzas a su mese de nadale, ca bi fiat perìgulu chi sas eletziones aerent permissu una gestione tropu democràtica.

In s’ìnteri sos invasos e sas iscortas de abba sunt minimende die cun die. Subra de sa capatzidade de sa Sardigna de “remunire s’abba” mancari b’at a chèrrere un’àteru tratadu. Inoghe b’at de pensare chi amus a mòrrere sos fogos mescamente cun abba de mare, chi pro bonaura est galu in cue, a singiare sas distàntzias e sa làcana cun un’Istadu dae su cale cadaunu de nois si intendet cada die prus a largu. Abba de mare chi giai l’ischimus ite efetu faghet cando la ghetas in sos terrinos.
Una cosa chi in su pianu mancat de su totu: sa preventzione. Sa preventzione e sa cultura. Cada pitzinnu sardu diat dèpere ischire ite cheret nàrrere a tènnere unu luminu in manu, ma mescamente diat dèpere ischire ite cheret nàrrere a istimare un’àrbore a machine.

Ma si bidet chi custa non fiat e no est una prioridade pro su Pianu regionale de sos fogos.
Depimus petzi isperare chi no acuntesset nudda. E, mescamente, bos dao unu cussìgiu disinteressadu: si b’at fogu non bos afideis a sos Pianos artos. Nche diant pòdere rùere dae unu mamentu a s’àteru.