(Per leggere l’articolo nella versione italiana cliccare sulla bandierina in alto)
Sa generatzione mia semper at castiadu a manera favorèvole a s’Europa, prus abista pro unas cantas chistiones de importu che a su pluralismu linguìsticu e sa tutela de is minorias, mancari non si podet iscaressire chi cosas meda non torrant, dae s’orìgine de su protzessu integrativu, a pitzu de sa defensa de is deretos fundamentales de s’òmine.
Difatis, is Tratados istitutivos de sa Comunidade Europea non previdiant unu catàlogu de deretos fundamentales e sa Cunventzione Europea de is Deretos fundamentales de s’òmine de su 1950 matessi previdiat sceti unu una dennega genèrica de discriminatzione
pro motivos linguìsticos, ma sena sa possibilidade pro is Istados Membros de ativare atziones polìticas. B’at chèrridu annos de produtzione de giurisprudèntzia dae sa Corte de Giustìtzia Europea. Sceti in is annos 90 amus bidu s’atuatzione definitiva de sa normativa.
S’idea chi sa diversidade linguìstica si deviat amparare pro mèdiu de una normativa ispetzìfica est essida a campu gràtzias a is movimentos europeos chi gherraiant pro is deretos de is grupos minoritàrios, chi naraiant chi non podiat tzertu bastare unu dennegu genèricu de discriminatzione.
Chistione de importu pro su protzessu de integratzione europea est istada s’eletzione direta de is membros de su Parlamentu e cussu primu Parlamentu etotu, aici autorèvole at aprovadu in su 1981 sa prima risolutzione a pitzu de is deretos linguìsticos (Risolutzione Gaetanu Arfè – Carta Comunitària de is limbas e culturas regionales) chi rapresentat una tarea fundamentale in su protzessu de integratzione, inditende su pluralismu linguìsticu che unu valore culturale de importu cara a sa unificatzione europea. Sena custa risolutzione non bi fiat istada sa de Kuijpers de su 1987 (Risolutzione a pitzu de is limbas e sa culturas de is minorias regionales ètnicas in sa Comunidade Europea, finas elaborada cun propostas suas dae su parlamentare europeu Micheli Columbu) sa Carta Europea de is limbas regionales e minoritàrias, atuada dae su Consìgiu de Europa in su 1992 e sa de importu mannu Carta de is deretos fundamentales de s’Unione Europea de su 2000 chi, cun s’impreu ufitziale a lege de su Tratadu de Lisbona, tenet su matessi valore giurìdicu de is tratados de s’Unione.
Ma proamus a castiare a su oe, in Itàlia. Comente semus postos?
A dolu mannu, galu oe, averguamus sa mancada ratìfica de sa Carta de is limbas Regionales e Minoritàrias chi diat prevìdere chi su sìngulu Istadu potzat seberare no sceti is limbas de tutelare ma finas is mesuras de atzione pro ddas amparare. Craru chi assegurare s’istrutzione in sa limba minoritària o assegurare una parte manna de s’istrutzione in sa limba matessi, rapresentat a seguru una pretzisa forma de amparu.
E tando est craru chi, si cherimus donare rispostas sèrias a su printzìpiu de su plurilinguismu e garantire una integratzione verdadera, tocat a pedire cun fortza pro fàghere aprovare unu livellu artu de amparu pro su sardu, sinunca, su arriscu est a abarrare in ue giai semus, aici comente prevididu dae sa lege n. 482/1999. Est a nàrrere is mesuras de amparu de su sardu e de su friulanu non devent èssere prus pagu fortes de sas de su Islovenu e Ladinu, sena faeddare de su tedescu o frantzesu.
Sa veridade est chi sa chistione de su pluralismu linguìsticu e de sa tutela de is limbas minoritàrias, no est cosa chi interessat aici meda a is grupos polìticos italianos o finas a is istitutziones chi pro argumentos che a custu, ma finas pro àteru, si mustrant che europeistas e a favore de s’integratzione a faeddos ebbia.