(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)
Custa est un’istòria reale acontèssida a mie unos cantos annos a oe.
Una die, dae ora meda, cando fiat pipiu e bivia in bidda mia, in Meilogu, bidiat colare peri is bias de sa bidda gamas de berbeghes in transumàntzia, o persones a caddu, o a pee, chi andaiant o furriaiant de su sartu; o fèminas cun is corbes de pane furriende dae su forru, lassende a longu de su caminu unu nuscu agradèssidu de vida.
A curtzu dae domo mea, biviat un’òmine mannu. Unu de cussos òmines mannos e istramos, cun pantalones de belludu e camisa semper bianca e manos rasposas comente a sa terra. Un’òmine sàbiu chi istimaiat sa poesia e chi resessiat a cumponnere sa mètrica sua sena mancu ischire comente diat essere istada. Unu de cuddos tzios betzos chi ischiat cando faeddare e cando calliare. Unu de cuddos òmines, chi oe fartant in sa sotziedade cuntemporànea e chi teniat s’autoridade de faeddare cun sa presèntzia fìsica sua.
Tziu Foreddu, cudd’òmine, comente unos cantos de s’ora, teniat un’àinu comente mesu de trasportu. Ogni die a mangianu chito setziat su àinu e andaiat in sa tanca sua, e a merie, non trigadiu, furriaiat in bidda lassende sa bestia in palas de domo sua acapiada a unu palu de sa lughe istudadu.
Unu merie de istade, perintantu chi fiat gioghende cun is fedales meos in su caminu, diamus detzìdidu de ddi faghere una brulla a iscuse de totus. S’idea fiat sa de nde leare su àinu e de faghere cun issu unu ghiru de su bighinadu sena chi nemos si nd’esseret sapidu. Nos acostamus a sa corte de sa domo, in palas, pro chircare de cumprendere comente nde iscapiare s’àinu. Cun sa bitzicleta, chie currende, chie fue fue, pro chircare e provare cudda adrenalina chi nos bisongiaiat. In summa, unu de cuddos giogos de balentia chi si faghent pro s”intendere giai mannos
A s’acostare a su palu in ue fiat s’animale non fiat difìtzile. Gasi comente a nde ddu iscapiare e pustis a ddu setzere, non pariat gasi complicadu. A pustis de una conta tra amigos, millu chi m’isetat de andare a nde iscapiare s’àinu. Lòmpidu chi apo a in antis, totu in unu nde iscàpio a s’animale in su mudìmene còmplitze de is amigos meos. Pustis intento de ddu faghere movere ma sena resurtu tirende sa soga conca a in antis o a unu ladu ma sena perunu resurtu.
“Dai dai, move” ddi naraia a sa bestia, ma nudda.
De repente de sa ventana de sa domo s’incarat Tziu Foreddu. Unu risu e a pustis: “No andat, nono?” preguntat faeddende de s’animale.
Mi nde abbìgiu chi s’at iscobertu: calicunu si fuet, deo abarro cun su àinu, firmu comente a una cotzina sena ischire in ue mi cuare. “ A tue so narende. No andat?”.
Deo non cheria chistionare ma a pustis, cun boghe timoriosa respondo: “Nono, no andat!”.
Issu ischiat su cherìamus fàghere e sena giudìtziu o cundenna mi narat: “S’àinu no ischit chi est isortu. Ite pensades chi bolet? Ite ischis si ses criatura. Responde·mi però, s’àinu a bolat?”
M’aia fuidu a domo in s’iscuriu nieddu de sa note a mi preguntare comente fiat mai chi cuddu àinu abarraiat firmu finas a pustis de ndi dd’àere iscapiadu. No nde cumprendia sa resone e aia preguntadu a chie nde ischiat prus de mie.
M’aiant ispricadu chi s’àinu dd’aiant domadu pro respondere a su mere e chi in sa mandronia sua, non si diat àere mòvidu mai si nono in oràrios determinados ca giai s’intendiat lìberu in pagas oras de sa die.
Su fatu mi pariat ispantosu e sighia a non cumprendere. E prus non cumprendia e prus mi preguntaia. Prus chircaia rispostas e prus aia bisòngiu, sena cussèntzia, de ddu liberare o puru de ddu chèrrere domare a sa libertade. Aia detzìdidu duncas de andare, ogni merie, a un’ora diferente de sa de avesu, in sa corte de Tziu Foreddu pro nde iscapiare a s’àinu suo.
Fiat mannu e grussu, a pilu lughente e origras piludas. Non m’agradaiat s’idea de bidere un’animale acapiadu a unu palu de sa lughe istudadu e cheria m’atrivire, cun su perìgulu finas de pigare calicuna puntada de pee in paneri.
A pustis de una pariga de dies de s’esperimentu meu, aiat bènnidu a domo de babbu e mamma Tziu Foreddu e cun tretu non severu meda aiat preguntadu a mama in ue fia deo. No aia lassadu mancu su tempus de respondere chi nd’aia essidu a campu cun unu pagu de timoria e m’aia naradu: “In ue est s’àinu meu?”
Sena ddue pensare meda aia rispostu ” est boladu!”. E aia risu. “Tue no ischis su chi as cumbinadu…” m’aiat naradu.
E in capas non dd’ischia. Però deo cheria feti a ddu liberare a cuddu animale. A su naturale suo. A s’èssere suo. Non mi nde importaiat chi s’aiat papadu is matas de sa bighina de domo. O chi fiat fùrria fùrria in bidda.
Un’àinu est tale chi de àinu ddu pigas. E un’àinu est animale pro etzellèntzia su prus lìmpiu e su prus respetosu de ogni àteru animale. Faghet su traballu suo cun fatiga e umiltade. Ponet a mente e aguantat. Si ddu domas pro currere, s’at intendere caddu; chi ddu carrigas, at a portare su pesu suo cun dignidade e resistèntzia e a sa fine ritzet sa matessi mesura de laore, o su matessi fenu comente a prèmiu.
Pustis di faghent iscoberrere sa naturalesa sua e che tale si cumportat.
Millu pro ite nos narant chi semus àinos cando non cumprendimus is cosas. Non ca non ddas cherimus cumprendere, ma ca unas cantas disciplinas ant còdighes istràngios a su naturale nostru. Ca depimus ponnere a mente, èssere pagu creativos, respetosos de is meres nostros gasi de non nos intendere mai lìberos a cumpletu mancu cando calicunu nos iscàpiat (acàpia s’àinu anca narat su mere). Pagu ispirituales ma bigotos.
Custu contu m’at torradu a conca prus bortas a longu de sa vida mea e dd’apo semper tenta in pagu cunsideru. M’at torradu a conca cun totu is personàgios, cun totu is nuscos e is fragos de s’ora. Prus che totu m’at torradu a conca una pregunta: “ma s’àinu a bolat?” chi mi faghiat narrere: nono, non bolat. Ma chi dd’agiudas a cumprendere bivet mègius. Podet pàrrere istramu ma est gasi.
Pustis una die, a beru m’apo intèndidu comente a cuddu àinu e a s’ora apo pensadu a comente nos fraigamus cadenas immaginàrias chi non nos lassant movere, chi non nos faghet intendere pro su chi semus. Chi nos aguantat cancarados. Chi nos faghent fàghere semper is matessi cosas. Chi nos fùrriant feos, chi nos ispatzant e nos cumbinchent de essere cuntentos gasi e bivere, a pretzisu, comente a àinos. Pro cantu pertocat a Tziu Forreddu, ischiat bene su chi fia cumbinende e mi nde so abigiadu a mannu feti. Mai unu giudìtziu, mai una cundenna, unu muntone de cumprensione feti. Gasi, cando chi deo fiat liberende a s’àinu suo, issu fiat educhende a mimi a sa libertade.