(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)

In unu mamentu chi si faeddat meda de istandard e limba sarda comuna, podet èssere interessante a bìdere ite ant fatu sos gregos antigos chi, movende dae sas variantes, sunt lòmpidos a una forma linguìstica unitària.

Su gregu koiné est sa forma populare de gregu antigu chi est essida a campu in s’antigòriu postclàssicu (pagu prus a mancu, dae su 300 a C a su 300 p C) e marcat su de tres perìodos de s’istòria de sa limba grega. Àteros nùmenes sunt gregu alessandrinu, gregu ellenìsticu, gregu comunu o gregu de su Testamentu Nou.

Su gregu koiné no est importante petzi pro s’istòria de sos gregos ca est su primu dialetu comunu e su precursore de su gregu demòticu. Est importante fintzas pro s’impatu suo in sa tzivilidade otzidentale comente limba franca de su Mediterràneu. Su koiné est istadu sa limba originale de su Testamenu Nou e su mèdiu de insinnamentu e trasmissione de su cristianèsimu.

Su koiné est istadu, in manera extraufitziale, prima o segunda limba in s’Impèriu romanu.

Su gregu koiné est nàschidu comente limba comuna in sos esèrtzitos de Lisandru su Mannu. Manu manu chi sos Istados gregos, suta de su cumandu de su Rennu de Matzedònia, ant cunchistadu e colonizadu su mundu connotu, est resurtadu chi su dialetu de custu rennu lu faeddaiant dae s’Egitu a s’Índia. Mancari sos elementos de su koiné si siant formados in s’era clàssica trigadia, sas culturas de su domìniu ellènicu ant influentziadu, a inghìriu issoro, sa limba de su perìodu postclàssicu, a pustis de sa morte de Lisandru (323 aC). Su perìodu chi sighit, su de su gregu medievale, cumintzat dae sa fundatzione de Constantinòpoli a òpera de Constantinu I su Mannu, in su 330. Duncas, su perìodu postclàssicu de sa limba grega cugùgiat sa creatzione e s’evolutzione de su gregu koiné in totu s’era ellenística e romana de s’ istòria de Grètzia fintzas a su cumintzu de s’edade mèdia.

Koiné (dae su gregu Κοινή, ‘comunu’) est unu tèrmine chi sos intelletuales antigos aiant giai impreadu pro inditare àteras variedades de sa limba grega. Calicunu si riferiat a su protogregu, cando chi àteros l’impitaiant pro si riferire a cale si siat forma vernaculare de su gregu chi esseret diferente dae sa limba literària. Cando su koiné, a bellu a bellu, s’est fatu limba literària, calicunu distinghiat duas formas: s’ellènicu (‘gregu’, forma literària postclàssica) e su koiné (‘comunu’, limba faeddada populare); àteros galu si riferiant a su dialetu de Alessàndria, unu tèrmine chi impreant a s’ispissu unos cantos classitzistas modernos.

Sas raighinas linguìsticas de su koiné sunt pagu seguras dae antigòriu. In s’època ellenìstica su prus de sos intelletuales pensaiant chi su koiné esseret su resurtadu de su misturu de sos 4 dialetos printzipales de su gregu antigu. Su linguista austrìacu P. Kretschmer at amparadu custa teoria a cumintzos de su sèculu XIX in su libru Die Entstehung der Koine (‘ Sa nàschida de su koiné ‘, 1901), cando chi s’intelletuale tedescu Wilamowitz e su linguista frantzesu Antoine Meillet, tenende contu de sos elementos jònicos medas de su koiné —comente σσ imbetzes de ττ (θάλασσα, θάλαττα) e ρσ imbetzes de ρρ (ἀρσενικός, ἀρρενικός)— l’ant cunsideradu una forma simplificada de su jònicu.
Lisandru su Mannu

Sa teoria prus atzetada in die de oe est sa de su linguista gregu G. N. Hatzidakis, chi narat chi, a bètia de sa “cumpositzione de sos bator” mentovada, su “nùcleu istàbile” de su koiné est s’àticu. In àteras paràulas, su gregu koiné si podet cunsiderare àticu cun un’agiunta de àteros elementos, mescamente su jònicu, ma fintzas de àteros dialetos. Su pesu ispetzìficu de sos elementos linguìsticos “no àticos” de su koiné podet cambiare cunforma a sa regione de su mundu ellenìsticu in ue lu faeddant. Pro nàrrere, sas variadades de koiné chi si faeddant in sas colònias jònicas de Àsia Minore e Tzipru diant tènnere prus caraterìsticas jònicas chi non sas àteras. Dae un’àteru puntu de vista, su koiné literàriu de s’època ellenìstica s’assimìgiat meda a s’àticu connotu comente a àticu comunu.

Sos primos intelletuales chi ant istudiadu su koiné -tantu in tempos modernos comente in s’època alessandrina- fiant classitzistas chi aiant tentu comente modellu sa limba àtica literària de su perìodu clàssicu, e abbaidaiant male cale si siat àtera casta de faeddu ellenìsticu. Su koiné, duncas, est istadu cunsideradu una forma currùmpida de gregu chi non meressiat un grandu atentzione. Sa ricunsideratzione de s’importàntzia istòrica e linguìstica de su koiné no est cumintzada si no in su sèculu XIX, cando unos cantos intelletuales de gabbale ant fatu una sèrie de istùdios subra de s’evolutzione de su koiné in sos perìodos ellenìsticu e romanu. Sas fontes utilizadas in custos istùdios sunt istadas medas e non totus cun sa matessi afidabilidade. Sas prus de importu sunt sas iscritziones de su perìodu postcàssicu e sos papiros, ca sunt testos cun cuntenutu autènticu chi si podent istudiare diretamente. Àteras fontes de importu sunt sa Septuaginta (sa tradutzione grega de su Testamentu Antigu) e su Testamentu Nou. Sos insinnamentos de sos Testamentos sunt diretos a pessones comunas, duncas tocaiat a impitare sa limba prus populare de su mamentu. Materiale informativu lu dant fintzas sos intelletuales atitzistas de sos perìodos ellenìsticu e romanu, sos cales, pro gherrare contra a s’evolutzione de sa limba, publicaiant traballos in ue cunfrontaiant s’àticu “curretu” cun su koiné “non curretu” :

«

Nemos de sos antigos naraiat bassílissa (βασίλισσα, ‘reina’), ma bassíleia (βασίλεια) o bassilís (βασιλίς).

»

— Phrynichus Arabius, sèculu II

«

Dioria (διωρία, ‘iscadèntzia’) ést meda pagu literale; imbetzes de custu impitemus prothesmia (προθεσμίαν).

»

— Phrynichus Arabius

«

Non devimus nàrrere pàndote (πάντοτε, ‘semper’), ma hekàstote (ἑκάστοτε) e ‘dia pandós (διὰ παντός).

»

— Phrynichus Arabius
Àteras fontes si basant in imbènnidas, (comente iscritziones in cantos de istèrgiu fatas dae pintores populares), faddinas fatas dae atitzistas pro more de su domìniu issoro imperfetu de s’àticu puru, e fintzas glossàrios gregu-latinos chi sunt supravìvidos dae s’època romana:

Καλήμερον, ἦλθες; —

Ἐὰν θέλεις, ἐλθὲ μεθ’ ἡμῶν. —

Ποῦ; —

Πρὸς φίλον ἡμέτερον Λεύκιον. —

Τί γὰρ ἔχει; —

Ἀρρωστεῖ. —

In fines, una fonte a beru de importu est su gregu modernu, chi at mantesu su prus de sos elementos linguìsticos orales de sa limba antiga chi sa traditzione iscrita aiat pèrdidu. Pro nàrrere, sos dialetos pònticu e capadòtziu mantenent sa pronùntzia antiga de η comente ε (νύφε, συνέλικος, τίμεσον, πεγάδι, etz.), cando chi su tsacònicu mantenet sa α longa in càmbiu de η (ἁμέρα, ἀστραπά, λίμνα, χοά, etz.) e àteras caraterìsticas de su lacònicu. In unos cantos giassos de sa parte meridionale de sas regiones in ue faeddant su gregu (Dodecannesu, Tzipru, etz.) mantenent sa pronùntzia de sas cunsonantes similares geminadas (ἄλ-λος, Ἑλ-λάδα, θάλασ-σα), cando chi in àteros pronùntziant sa υ comente ου in paràulas medas o mantenent formas dòpias antigas (κρόμμυον — κρεμ-μυον, ράξ — ρώξ, etc.). Fenòmenos linguìsticos comente sos chi amus mentovadu ìmplicant chi custas caraterìsticas si sunt mantesas fintzas in su koiné, chi a fùrriu suo b’aiat variatziones innumeràbiles.

Ligàmene: https://ca.wikipedia.org/wiki/Grec_koin%C3%A9