(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)

Sa paristòria contat chi in Pranu Sanguni siat acuntèssida una batalla èpica: Santu Giorgi contra a su dragu. Andende a caddu rundanu peri cussas terras S. Giorgi aiat imbènnidu unu dragu orrorosu cun sete concas chi ispramaiat sos abitantes de sas biddas a fùrriu. Tando su santu, aiat bogadu s’atza e si nche fiat ghetadu a subra e bogada s’ispada lughente, fiat resessidu a fèrrere a morte su mostro orrorosu, chi fiat mortu insambenadu a pustis de àere aundadu su campu cun su sàmbene suo ruju lùghidu.

Su sàmbene de su dragu aiat mantzadu sa terra chi fiat divènnida un’aspriddàrgiu, difatis galu oe ue est capitadu su disafiu bi creschet petzi un’erba grassa de colore ruju.

Pranu sanguni, s’incapat, su nùmene suo ammajadore bi lu depet a custa paristòria , o si nono a totu sas batallas chi inoghe ant gherradu nuràgicos e romanos. Non s’ischit cun seguresa dae ue naschet, gasi comente càpitat pro medas àteros topònimos de sa zona.

In Pranu ’e sanguni sos passiales illacanados e su bentu, chi sulat belle sena pasu totu s’annu, rendent su paesàgiu unu logu ideale pro chie si cheret godire sa paghe chi sa natura ebbia ischit donare. Su mudore est truncadu onni tantu dae sas pagas veturas chi tràvigant su caminu chi andat dae Silius a S. Andrea Frius, e a pustis dae un’ateru sonu chi benit dae su coro de sa badde, serente su logu ue, sèculos prima, unu Santu Giorgi triunfante aiat miradu s’agonia pàsida de su Dragu.

Su sonu benit dae su movimentu de 16 rodas chi, currende in unu binàriu a chircu longu 40 metros, permitent a unu colossu de 3000 tonnelladas de istare mòlia-mòlia. Su colossu mentovadu est su Sardinia Radio Telescope (SRT), su Radiotelescòpiu prus mannu mai fraigadu in Itàlia cun s’impreu de sas tecnologias prus modernas, artu belle 70 metros, cantu unu palatzu de 20 pranos. Su SRT est a beru de importu mannu pro sa chirca iscientìfica ca, a dispetu de sa mannària sua, est unu istrumentu de grandu pretzisione capassu de analizare su chelu comente chi siat suta sa lente de unu miscroscòpiu.

Sos traballos pro lu fraigare fiant cumintzados in su 2003 e acabados chin s’inauguratzione su 30 de cabudanni de su 2013. Deghe annos de traballu e prus de 60 miliones de euro pro acumprire un’òpera chi a dies de oe funtzionat a manera perfeta e dat su contributu suo a su mundu iscientìficu.

In su 2010 bi fiat su perìgulu chi sa ministra de tando Gelmini aeret sessadu sos finantziamentos, pro neghe de sas mutzaduras a s’ispesa pùblica. Unu perìgulu istransidu finas gràtzias a s’impinnu de su Comitadu Pro Sardinia Radio telescope chi, diretu sae su santubasilesu Max Cordeddu, in prus de sos simpres tzitadinos aiat interessadu peri nùmenes de importu de s’iscièntzia, che a Margherita Hack.

Su SRT òperat e dat su contributu suo a s’iscièntzia, non faghet parte de cussu grupu mannu meda de òperas galu a acumprire chi abbùtinant su paesàgiu e non produent nudda.

Leende a cunsideru su chi at batidu a su territòriu però b’at de s’iscunnortare. Un’òpera gasi importante, de livellu non natzionale ebbia ma fintzas mondiale, a su territòriu de Santu Basile e a fùrriu at batidu a beru pagu e nudda.

Cando in sa bidda aiant presentadu su progetu su dillìriu fiat istadu mannu, faeddaiant de fraigare pasadas, mensas, lavanderias e totu su chi podiat servire a sos iscientziados e tècnicos chi si nche fiant istados tramudados a Santu Basile.

Non si faeddaiat che de custa oportunidade pro sa bidda e sos abitantes suos, unos cantos aiant cumintzadu a si bisare comente podiat èssere a istare paris a sos iscientziados, medas, naraiant, istràngios. E posca bi fiat su turismu, chissai cantas persones podiat atràere una cosa de su gènere e cantos postos de traballu podiat produire.

Si bisaiant cosas mannas e, a nàrrere sa veridade sas cunditziones bi fiant (o bi sunt?) totus. A nàrrere sa veridade su fràigu de su SRT at produidu carchi postu de traballu, carchi pitzinnu de sa bidda pro esempru at traballadu in su cantieri. A pustis de s’inauguratzione de su 2013, de iscientziados e tècnicos mancu sa pupa, peruna cara noa, mancunu camitze biancu in giru in Santu Basile.

Su tzenru operativu de su SRT est istadu fatu in Ceraxus, dae ue si faghent belle totu sas operatziones de monitorògiu e chirca. In prus in su Tzentru de Osservatzione Astronòmica de Ceraxus sunt ammaniende unu Campus cun planetàriu, bibliotecas, aposentos a tema e àteru.

In Pranu Sanguni dae su 2011 si podet visitare sena pagare su giassu, acumpangiados dae unu chircadore, petzi su chenàbura, prenotende. Custa est sa situatzione a dies de oe.

Pro chie non l’ischit su Gerrei est una de sas regiones istòricas prus pagu populadas e prus pòveras de Sardigna. S’ispopulametu oramai est cunsideradu unu fenòmenu naturale (che a s’abba o su bentu chi non si podent firmare!), unu destinu chi non si podet cuntrastare e no est possìbile a l’iscuntrobare. Iscolas chi tancant, servìtzios semper prus menguantes sunt sa normalidade. Sos abitantes parent chi si siant acunnortados cun resone, totus (o belle totus) sunt pessimistas pensende a su benidore. Fintzas sos amministradores sunt s’ispigru de sa mùtria de sos tzitadinos.

Cando chistionant de su benidore de su territòriu in s’àera s’intendet calende sa tristura (totus ischint dae deretu chi sa congruida de su discursu at a èssere de pagu profetu), s’acunnortu sobrat, paràulas che a “abandonu”, “traitoria”, “povertade”, “desertificatzione”, “individualismu”, “pagu mira a s’impresa” colant dae buca in buca e totus adduent.
Torrende a su SRT, b’at de nàrrere chi sas responsabilidades de s’isvilupu econòmicu mancadu de su territòriu si las ghetant dae pala in coddu che a semper: sa Regione no at rispetadu sos patos sutascritos 15 annos faghet e s’INAF no at fatu su dovere suo.

Medas bortas sa Regione no est istada su collaboradore addatu pro progetare unu benidore a tèrmine mesanu-longu, sas cajones podent èssere medas e non semper neghe de pagu interesse o incapatzidade.

Est àteru però su chi assustat a beru: est a nàrrere cussa insensibilidade cun atinu de sa cale si chistionaiat in antis, isparghinada in sas persones de cada edade e classe sotziale. Sos giòvanos sunt giòvanos petzi de edade, sos discursos issoro sunt asseados, andant a rodeu e no arribant a logu perunu.

Su problema, che a semper, est culturale in antis de èssere finantziàriu! In Pranu Sanguni no ant acumpridu galu nudda non petzi ca sa Regione no at finantziadu custu o cuddu, ma fintzas ca su territòriu (in sensu generale tzitadinos e amministradores) no at mustradu de apretziare su SRT. Sas persones chi vìsitant su giassu non sunt mai de su territòriu, su bonu de nois no ischit mancu chi si podet visitare, medas l’ant a bènnere a ischire pro sa prima borta leghende custu artìculu. Si aiant fraigadu un’Eurospin imbetzes de unu de sos Radiotelescòpios prus importantes de sa Terra, tando sì chi fìamus andandos totus a Pranu Sanguni!

Diat èssere grave a beru a s’acuntentare de custa situatzione, e a renuntziare a s’oportunidade chi, semper che semper, nos porrit su SRT cheret nàrrere a cundennare sa comunidade de santu Basile e su territòriu a unu ispopulamentu sena piedade.

In Pranu Sanguni oe non s’agatat unu tzilleri, unu ristorante, una bancarella, unu ufitziu informatziones, nudda; su nudda, francu su sartu, àrbores, bentu e un’oportunidade arta 70 metros.