(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)

Pro impinnos leados dae prima, no apo pòdidu pigare parte a su cunvegnu fatu in Tàtari s’11 de freàrgiu pro faeddare de “deretos de sos sardos in su de XXI sèculos”.

Interessadu a sa chistione, m’apo leadu su pistu de lèghere cun contivìgiu su resumu publicadu in su blog Pesa Sardigna e torradu a pònnere in custas pàginas.

Una relata istèrrida bastante a minudu chi, mancari a resumu, porrit cun virguleddas sos interventos prus importantes de sos rapresentantes de s’autonomismu/indipendentismu sardu.

Diat pàrrere chi carchi cosa siat naschende, mancari non siat craru e definidu bene cale siat s’obietivu finale chi sas diferentes ànimas de s’autonomismu/indipendentismu cherent persighire.

No essende·bi, sos cunsideros meos, a mala bògia, si fundant ebbia subra de su chi contat Giovanni Fara. Duncas diant pòdere èssere istraviados dae s’essentzialidade de su reladore o dae su pagu atinu meu, de su cale pedo perdonu in antìtzipu.
Sa dibata, pro su chi lego, girat belle totu a inghìriu de chistiones chi pertenent prus a su s’istèrgiu chi no a su càbidu, comente chi cust’ùrtimu siat oramai averguadu o resurtet un’argumentu tropu difìtzile pro nde chistionare.

Ma est pròpiu su càbidu su chi nche catzat su fàmene e su sidis e abitat sos territòrios. S’istèrgiu, est a nàrrere sa forma istitutzionale chi sia diat chèrrere sestare pro s’ìsula, est adatu a guvernare e assentare s’atu chi si faghet pro nche bogare sa gana, su sidis e abitare. A primu non bi podet èssere s’acordu preliminare subra de sos càbidos.

S’istèrgiu si diat dèpere disinnare segundu sa “mertze” chi si cheret pònnere in intro. Non si podet fàghere un’ampulla pro un’abba galu a imbentare o unu cofinu pro unu pane chi galu non b’est, ca si diat otènnere un’imbòligu malu a impreare e sena profetu.

Leghende apo àpidu s’impressione chi in sos grupos/partidos/movimentos mentovados prima, nointames non manchet sa bona volontade de sestare unu percursu sèriu pro collire ideas bonas a acumprire progetos pretzisos pro sa Sardigna, mancat galu una visione cumpartzida de su disignu istitutzionale chi diat dèpere dare sustàntzia e acumprire sos disinnos.

S’àrea est irregulare meda e si moet a su mancu in tres diretritzes chi, si puru non sunt divergentes, paret chi currant in binàrios parallelos.

Apo letu de sa revisione de s’Istatutu atuale cun sa punna de un’autonomia prus ampra; chie, cun prus atinu, aùgurat un’aplicu prenu de sas normas finas a como disconnotas; àteros chi punnant a lu torrare a iscrìere a nou, pensende chie a unu perlongamentu de s’autonomia dae Roma chie, imbetzes, a un’indipendèntzia detzisa dae su podere tzentrale.

Sende chi sas paràulas autonomia e indipendèntzia, mancari cun carchi particularidade semàntica, in italianu leent significados bastante cunformes, cherende espressare ambos duos sa “capatzidade e facultade de si guvernare e de si poderare de sei”, est in àmbitos dislindados, che a cussu chi atenet a sos assentos istitutzionales, chi su cuntzetu punnat a s’istesiare, lassende cumpàrrere animus chi figurant resurtos diferentes in totu pro su chi pertocat sos liniamentos organizativos de s’ente benidore chi si cheret fraigare.

Sa paràula “torrare a iscrìere” leat unu valore dòpiu e podet èssere, a un’ala, imbeniente a una pretesa forte, che a cussa de s’indipendèntzia de sa Sardigna, cuntzetu espressadu a craru dae Bustianu Cumpostu de Sardigna Natzione, tesi, sas suas, prus che connotas; a s’àtera podet èssere indìtziu, e a su matessi tempus su resurtadu, de una rechesta de ismanniamentu de s’autonomia, acumprida in intro de un’istadu sovranu de su cale non si negant, mancari ponende làcanas, sos mandos de sas istitutziones tzentrales.

Atributziones chi si nche cherent tramudare a s’ente benidore. In custu casu si faeddat de “riformare”, espressada intesa prus de una borta in sa sala ue ant fatu su cunvegnu.

“Torrare a iscrìere” e “riformare” sunt duos verbos chi incluint cuntzetos chi, a nàrrere sa veridade, petzi un’impinnu mannu e una volontade positiva lìmpia dae disìgios egemònicos s’ant a pòdere insertare in unu progetu de sìntesi. Su caminu est longu e prenu de impèigos ligados a nodu mortu a duas visiones a tesu ma chi si podent cuntziliare.
E si non bastat, b’est chie, mustrende prus atinu, diat punnare a un’aplicatzione prena de sas normas giai presentes in s’Istatutu atuale e mai acumpridas, o acumpridas a manera lèbia. In custa visione puru, e a manera meda prus ladina, su campu de atzione est definidu e bene atremenadu dae sas normas giurìdicas chi non negant sa sovranidade de Roma subra su guvernu de sa regione.

Ant a podere custos sentidos diversos chi oe ànimant sa dibata agatare unu puntu de acordu pro cumpartzire unu percursu atinadu chi a s’ìsula li torret su nutrimentu chi l’est netzessàriu a bìvere?
Pro cussu nde balet sa pena a mentovare carchi cantu de un’anàlisi agatada in unu cugione ispèrdidu de sa retza (ispèrdidu ca non m’ammento in ue, nen chie est s’autore, iscrio su tìtulu “La politica sarda a un bivio, tra conservazione brutale e innovazione necessaria”, pro su restu perdonade), chi cunsìdero abbistu e mi paret de nche collire sos elementos prus importantes e de efetu subra sos cales si cunfrontare.

S’autore iscriet: “Non b’at tempus e mancu sa possibilidade cuncreta, in custu momentu, de nche bortulare sa mesa e mudare giogu…”.
“In su protzessu de agregu in cursu sa chistione de sa ghia, mancari non si potzat evitare, in custu momentu contat pagu. Est prus importante a definire unas cantas cunditziones preliminares.

Che a sa tancada, pro esempru, cara a cale si siat ipòtesi de collegamentu cun sos partidos italianos e sos sòtzios issoro e finas cara a sas fortzas e a sos sugetos chi ant àpidu responsabilidades de guvernu e ant giai dadu proa de sei”.

“Ne – a su mancu a sas primas – at a èssere possìbile a pònnere a tarea pronta una rinegotziatzione de sas relatas giurìdicas e polìticas cun s’istadu italianu (incluida sa Zona Franca, invocada a boghe manna, a bortas comente atzione pro infadare)”.

“De su restu sos nodos de isòrvere sunt medas e traballosos. In su fronte de sos trasportos (internos e esternos), de sa produtzione e distributzione de s’energia, de sa gestione de sa sanidade pùblica, de su turismu, s’iscola e s’universidade, sa chistione linguìstica, sa polìtica culturale, de su cumpartu istratègicu de sa produtzione agroalimentare” (Càbidos, no istèrgios).

Pro serrare chèrgio singialare chi su 10 de freàrgiu apo àpidu su praghere de partetzipare a un’àteru cunvegnu, semper in Tàtari. Òspite de onore su mere de custu blog. In custa ocasione puru, pagu tretu a s’istèrgiu, meda, imbetzes, ant chistionadu de argumentos de importu mannu pro s’ìsula. In fines in su coro de s’arresonu e de su chistionu ant postu sa Sardigna, cun totu sos abitantes suos in intro.

Apo tzocadu sas manos cumbintu. Forsis a beru s’aberit s’àidu a s’ispera. Non totu est pèrdidu. Depimus agiudare cumbintos custas initziativas.