(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)

No est petzi sa mancàntzia de connoschèntzia de sa limba e de s’istòria de Sardigna a influire in manera negativa in sa sotziedade sarda. A s’ispissu mancant sas calidades netzessàrias pro si pònnere a s’ala giusta.

Semus currùmpidos fintzas a su meuddu e non nos nd’abbigiamus.

A unu giornalista tedescu, cando denùntziat una mancàntzia de su sìndigu o de unu cunsigeri, sos cuntzitadinos li torrant gràtzias cando l’addòviant in caminu. Unu giornalista frantzesu, pro sa matessi resone, ponet su logu in subùgiu: totus falant in pratza a protestare.

In Sardigna, imbetzes, cando unu giornalista denùntziat unu fatu istitutzionale, lu faghent a befe. Fintzas sos chi bogant profetu dae sa denùntzia lu lassant a sa sola. Cumintzant a non saludare prus chie riferit fatos de interessu pùblicu. E a s’ispissu a su cronista, foras male, l’ingiùrgiant in sos profilos sotziales de sos amministradores de turnu.

M’apo pregontadu sa resone de custu modus operandi de sos logos nostros. Dende una risposta banale e immediada, b’at de pensare pensare chi a gente meda l’andat bene a lìnghere su pretèritu. Ma, in mesu de sos medas, unu motivu in particulare essit a pìgiu, e est sa currutzione chi est in intro de sa cultura nostra.

Semus currùmpidos. Chie de prus, e chie prus pagu, e in formas diferentes, lu semus totus. Dae sas classes mèdias a cussas prus pòveras.
Cando, pro nàrrere, unu s’abbìgiat de tènnere unu problema de salude, no est a beru chi chircat de fàghere prus in presse sas vìsitas pedende agiudu a s’amigu infermieri (o dutore) chi traballat in cussu ospidale? Aco’, su praghere est fatu. E aco’ unu praghere de torrare.

Cando si diat chèrrere chi su fìgiu fatzat carriera militare, no est a beru chi unu si bortat a s’amigu graduadu pro chi pòngiat una paràula bona pro lu fàghere arrolare, fintzas cando mancant sos presupostos? E aco’ chi cussu sordadu giòvanu at a èssere semper reconnoschente a cussa pessone “bona bona” chi l’at agiuadu a agatare unu traballu pro totu sa vida. E est craru chi ant a èssere reconnoschentes e in dèpidu fintzas sos custrintos e sos chi benint a pustis.

Comente sunt cussos insinnantes chi, pro evitare de nche los tramudare a largu dae Sardigna, deretu pedint a sa segretària, o a su dirigente, de sas iscolas a curtzu a domo, de s’interessare pro non dèpere ammaniare sa valìgia. E b’est fintzas cussu chi andat in pensione a 50 annos (e fintzas in antis) ca at chircadu votos pro su candidadu amigu de su sindacalista, o ca tzertificados mèigos “non beros” totu in unu l’ant fatu “invàlidu”.

Assumende fintzas a Fulanu in sa Asl comente portacartas, ca su babbu est amigu de su diretore chi l’aiat pedidu pragheres. O Fulanu, mere de “So a puntu de fallire” Srl, un’azienda de informàtica chi no andat bene meda, ma est resessida a bèndere fornidura e servìtzios a sa comuna de Badduinue a costos chi non benit bene e in foras de mercadu pro una gara de apaltu chi s’amministradore comunale e su responsàbile tècnicu ant ammaniadu, pensa tue, cun su còdighe fiscale de Fulanu comente cunditzione fundamentale pro sa candidadura. Pròpiu cussu.

E, pro permìtere sa partetzipatzione de impresas medas, lu pùblicant 10 minutos in antis de s’iscadèntzia de su bandu in sas ùrtimas pàginas de una giornale provintziale de Thailandia. Fintzas Fulanu s’est fatu currùmpere e como depet torrare unu muntone de pragheres.

Pragheres chi depent torrare fintzas sos privilegiados de sa Comuna de Mindafutodesupuc, chi si podent permìtere de pintare sa fatzada cun unu ruju illuinadore in su tzentru istòricu, cando àteros cuntzitadinos, imbetzes, no lu podent fàghere, “ca su Pianu urbanìsticu comunale no lu cunsentit”, giùilat categòricu su geometra comunale.

Custa est sa Sardigna. Andat male totu ma, sigomente totus amus unu praghere de torrare, non semus in sas cunditziones de protestare, nen de denuntziare, nen de faeddare comente faghet unu tzitadinu frantzesu, mancari bidende sas assurdidades craras a totus. E dae sos Palatzos sighint a si nde rìere.

A dolu mannu, sa cosa est andada gasi dae male in peus, chi si unu non s’adèguat a sas règulas, arriscat de non traballare, e/o de no andare a dae in antis. A chie imbetzes tenet s’ànimu de protestare e denuntziare, comente unu giornalista o fintzas unu tzitadinu, nche lu “bogant a foras” comente chi esseret unu virus.

Indipendèntzia cheret nàrrere fintzas indipendèntzia de giudìtziu. Capatzidade de crìtica sena cunditzionamentos. Non bastat a faeddare male a s’iscùsia in su tzilleri comente comares in crèsia. Tocat a tènnere s’ànimu de refudare unu praghere e gherrare pro chi sas cosas funtzionent a beru comente diant dèpere funtzionare.

Semus nois su sistema fràgigu. Abesos a dare sa curpa petzi a sos politicantes, a s’ispissu non nos abbigiamus chi semus nois su problema. Bendendeˑnos, non semus prus a tretu de preigare bene ca semus culpàbiles cantu a issos de nos cumportare male.