(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)
In su sinnale istradale chi cumparit in s’intrada de sa bidda de Amatrice b’at iscritu: Amatrice, 955 m. s.l.m., la città degli spaghetti all’amatriciana. Induna àtera bidda de sa Sardigna b’at iscritu: Ollolai, 960 m. s.l.m., mancat s’iscrita “sa bidda de sos macarrones de busa”, ca a dolu mannu s’est belle pèrdida sa traditzione culinària.
B’at de nàrrere peroe chi sos ispaghetos sunt un’imbentu reghente, ca in antis, cando sa pasta si faghiat a manu, s’impreait unu ferritu pro fàghere sos macarrones istampados, prus o mancu comente sos bucatinos de oe, chi in Sardigna si naraiant “macarrones de busa”, ca si pertunghiant cundunu ferritu chi si naraiat “busa”. Su sambenadu “Busa”, Busia o “Busieddu” beniat pròpiu dae custu ferritu.
Sa pasta chi sas fèminas de Ollolai impreaiant pro fàghere sos “macarrones de busa” beniat fata dae farina de trigu sardu chi beniat madrigada, est a nàrrere miscrada cun lievitu naturale acidadu (sa paràula “acidadu”, dae su latinu “acidus”, la traduimus cun “achidadu”, chi cheret nàrrere fermentadu pro una chida). Una borta traballada e lassada lievitare, sa pasta fiat pronta pro la coghinare.
In antis chi Colombo bateret sas pummatas dae s’Amèrica, sa bagna si faghiat cun peta de porcu o de arbeghe rosolada in ògiu de olia. Su cundimentu beniat miscradu a sos macarrones e subra si betaiat una bella isprugherada de casu ratadu. Fintzas in Amatrice sa pasta si cundiat a sa matessi manera de cussa de Ollolai, cun peta de porcu o de arbeghe e casu ratadu.
Sos abitantes de Amatrice non si narant Amatricianos, ma Matricianos, chentza sa “A” (chi forsis in orìgine fiat sa vocale de s’artìculu o de sa prepositzione), e fintzas sa bidda, innantis, non la cramaiant Amatrice, ma Matrice. Custu sustantivu fèmina in latinu faghet parte de sa III declinatzione e in s’acusativu singulare bessit cun “matrice(m)”. Si andamus a lèghere custu lemma in latinu clàssicu, o restitutu, est a nàrrere in sa faeddada antiga, lu pronuntziamus “matriche”, chi est sa forma nugoresa de sa “madrighe” logudoresa.
Su sinnificu de custu tèrmine giughet a s’orìgine de sa vida e cheret nàrrere: progenitrice, fèmina, matrìcula, funte, ùteru. Pro tantu, b’at comune etimologia intre sa madrighe de sos macarrones de busa e sos bucatinos a s’amatriciana.
Sos Amatricianos s’assimigiant meda a sos Barbaricinos, ca sa muntagna afortigat su coro, e sa boghe bessit dae s’isgurtolu prus dura e forte.
Cando caminant, sos Barbaricinos e sos Reatinos tenent su passu longu e li faghent tres a unu a sos tzitadinos abituados a caminare in paris. Sos Reatinos de Amatrice e sos Barbaricinos de Ollolai, cando rient, rient a dentes serrados e, cando pranghent, pranghent chentzas làgrimas.
Sa dinnidade de custas populatziones de sos Apenninos e de sa Barbàgia non depet èssere peroe cunfùndida cun sa capatzidade issoro de èssere invulneràbiles a sas fortzas aversas de sa natura e, pro tantu, in custu momentu ant bisòngiu de s’agiudu nostru.
Chie est in sa posidura de cumandu, a levellu natzionale e regionale, si depet mòvere in presse e mandare in cussos logos esèrtzitu e protetzione tzivile cun vìveros pro sos òmines chi istant in sas campagnas e mangime pro sos animales famidos. Tocat de liberare cun calesisiat mèdiu sas carrelas e torrare a pònnere sa currente elètrica e sos culligamentos telefònicos.
Barigada sa temporada, forsis, una die sos Amatricianos s’ant a agatare cun sos abitantes de sa Barbàgia. De seguru ant a istare bene unu cun s’àteru cando ant a faeddare de su risu e de su prantu e cando ant a mandigare umpare macarrones de busa o bucatinos a s’amatriciana.
Com’è vero!
Senza considerare che molti pastori sardi sono in quelle terre tra lazio e abruzzo.
Una sola curiosità: ma se gli abitanti di Amatrice sono Matriciani, perchè in tutto l’articolo vengono chiamati “Amatriciani”?
Ciao Valeria. Li ho chiamati Amatriciani perché ho scritto in italiano, così come faccio quando scrivo dei Sassaresi. Quando scrivo in sardo, i Sassaresi li chiamo Tataresi e quando scrivo in Reatino, gli Amatriciani li chiamo Matriciani. Saluti, Bartolomeo Porcheddu
Sono reatino (sabino) di origine , vivo in Sardegna da 26 anni. Mi ritrovo perfettamente in questa descrizione e la condivido totalmente!