(Per leggere l’articolo in italiano cliccare sulla bandierina in alto)

Sa chistione de su guvernu de su territòriu, in dies de oe, tenet caràteres crìticos cara a peleas ambientales, econòmicas, chi soberant làcanas geogràficas e mustrant realidades locales tramudende·las in una molinada de relatziones matanosas.

A guvernare is trasformatziones chi lestras movent is sotziedades, est cosa peleosa meda e su ligàmene chi, in tempos passados auniat urbs e civitas est oe in fase de derruta cando sa telecomunicatzione fùrriat is làcanas de is relatziones sotziales.

Mancari custu sa tzitade abarrat unu logu chi polarizat is dinàmicas umanas, pro cantu custu fenòmenu de s’unimentu paret intradu in crisi.
In Itàlia, intro a unu territòriu meda urbanizadu, cun s’abrogatzione de is provìntzias, sa lege noa de is autonomias, marcat sa voluntade de donare fortza a sa polarizatzione de is dinàmicas sòtziu – econòmicas intro a macro àreas cun forte caràtere urbanu, a dannu de unu territòriu chi si bolet torradu a pònnere in su tzentru de sa vida sotziale e produtiva de su Paisu.

Pro su chi pertocat a sa Sardigna custa bisione paret a beru no cunforma, e sa positzione sua intro a su cuntestu globale la diat bìdere perifèrica a manera totale.

Sa cultura locale e sa particularidade sua, che a protzessu de semiotizaztzione e semiotizaztzione de sa realidade, non podet èssere istesiadu a manera lèbia, e su tropu cuntzentramentu, non sceti amministrativu ma normativu fintzas, nos diat pòdere inditare, chi in is raportos polìticas e cumportamentos, custu diat pòdere èssere su tema de su cale si diat pòdere castiare cun interessu fintzas pro chistiones de vida e sa calidade su a in s’ispàtziu.

Pighende a esempru su chi narat Boneschi, paret craru chi una polìtica dominada dae chistiones de cantidade, in sa definitzione de assetos territoriales, nde ruat in una reductio a unum chi dda mustrat isente de una letura reale e pro custu funtzionale de is territòrios supra a is cales produit leges.

Unu territòriu istatale inserrat, a banda a sa diferentziatzione ètnica e natzionale delicada meda, àteras diferèntzias morfològicas, de infrastruturas, antropològicas e econòmicas, chi in su fraigare una lege funtzionale a beru, non podent èssere postas a banda a manera assoluta dae is chistiones in ue meda possibilidades de assetu si devent definire e istèrrere in is variedades territoriales.

In casu de is Regiones a Istatutu Ispetziale, in ue a manera netzessària sa legislatzione istatale devet èssere interpretada dae sa Giunta e dae su Consìgiu regionale, custu cumandu diat pòdere pàrrere prus simple, in su primu casu descritu, ma est bastante craru comente is chistiones de cantidade, duncas paràmetros astratos, dòminant is sèberos in tema, torrende a cosa grae sa polarizatzione chi dae territoriale divenit normativa puru, in ue in veridade sa lege regionale ponet valores prus mannos mancari giai presentes meda, a dannu di àteras àreas in ue su valore est in potèntzia e non podet gosare de normativas o dinare finantziadu chi agiuent.

Is territòrios nostros a densidade bassa ma chi bivent in parte, galu, de una relatzione econòmica e sotziale forte, podent gosare forsis de unu torrare a una economia e gestione territoriale comunitària, in ue su printzìpiu de unidade non devet èssere figuradu, gasi comente is movimentos de sa destra faghent in una perigulosa e farsa unidade religiosa e cunfessionale, o renuntziende a manera totale a su contemporàneu pro àteros logos ideològicos.

Torrare a agatare unu ligàmene forte cun su territòriu diat pòdere èssere una manera pro regulare is cunditzionamentos non controllàbiles de su mercadu globale, chi non creschent pro chistione econòmicu – finantziària ebbia, ma finas cun elementos culturales e relatzionales.

Est a nàrrere, divenit s’elementu ambientale unu supridore ativu de su totem religiosu o ideològicu, mescamente ca in custa resone cuntemporànea fata a bìculos resesset a èssere elementu de unione mègius che is àteras duas.

Custu forsis non resesset a risolvere is modos de sa cuntemporaneidade criticados meda dae Mc Intyre(2007): est a nàrrere emotivismu cuntemporàneu o resone astrata, ma tzertu oferit possibilidades noas e realìsticas in cunforma a s’immobilismu de unu comunitarismu autoreferentziale chi non si faghet logu contra a una contemporaneidade chi eja, est problemàtica e nde leat calidade e fisitzidade a su mundu, ma semper e cando Pro definitzione sua e totu presente e chi non si podet trascurare dae oe a cras.

In unu artìculu essidu in sa Nuova Sardegna, Giovanni Macciocco ponet a campu is pensamentos suos a pitzu de su acàpiu intre unu territòriu che sa Sardigna e su fenòmenu de polarizatzione causadu dae sa nàschida de is àreas metropolitanas, bisende-si, a s’imbesse, sa netzessidade de una bisione de su territòriu nostru chi in sa variedade sua devet mirare a àteras formas de guvernu, pro su fatu chi est su territòriu, in Sardigna, chi dòminat supra una dimensione urbana chi cuat totu s’àteru.

Custu cheret nàrrere chi fintzas s’economia agatat e devet agatare logos noos in cussa dimensione pro no abarrare firmos supra modellos de isvilupu chi mustrant su pagu dèghidu
dae annos.

Sa prospetiva de sa tzitade territoriale, bidu su chi amus giai iscritu, si mustrat che a esempru dèghidu pro lèghere su territòriu sardu a densidade bassa, e custu gènerat miradas progetuales e de pranu, cunforme a cantu esistit.

Gasi e comente narat Indovina (2009) non si podet istesiare sa bentu chi s’est pesende-si in sa sotziedade de oe, chi segat is làcanas de sa tzitade, cun unu individualismu forte chi istèsiat su unimentu e agatat sa dimensione sua, intro a unu abitadu non prus carcu ma largu in sa campagna, faghende che a trait de union, a unu muntone de biddas piticas, chi resesset a donare a custu territòriu una dimensione urbana mancari sa forma sua.

Su territòriu sardu bivet, a una tzerta manera, giai in custa dimensione, in sa forma ebbia: mancari custu a bellu a bellu sa dimensione comunitària est isparèssida e is polos urbanos ant
fatu traballu de atirare destruende sa retza sotziale, istratzende is colores de is generatziones noas chi chircant issas etotu una dimensione urbana e chi in sa bidda e is sartos est manada e inghitzat a mancare.

Ma su fatu chi giai esistit sa forma, si cumprendet chi in cussos territòrios si podet bene fàghere a manera chi nde essit una cunditzione urbana movende dae su ligàmene cun su territòriu e, comente giai iscritu, est s’elementu ambientale a èssere su traste chi serbit pro aunire sa forma chi galu est cuada in potèntzia.

Sa tzitade territoriale politzèntrica paret duncas èssere una mirada cunforme pro is territorios a densidade bassa in Sardigna e in àndala de ispopulamentu, e in tames est de sutalineare su fatu chi in cussa bisione est netzessàriu unu pretzisu distìnghere in su donare figuras amministrativas cunformas pro cada tipologia de insediamentu.

*Parte de una relatzione de Davide Casu a pitzu de unu progetu de Xavi Busquets, Davide Casu, Nesrine Chemli, Giuseppe Faedda, Mario Romano, Annalisa Sanna, Gianmario Secchi, Nicola Solinas.