Unu maistru meu sèneghe m’ammentaiat semper chi non tocat mai a los chircare meda.

E puru sos mentovos, a bias, podent agiuare a torrare a sestare sos pensos.

Duncas est pretzisu a ammentare chi si Eràclitu sententziaiat chi “sa beridade punnat a si cuare”, s’economista e sotziòlogu Vilfredo Pareto – una pariga de sèculos a pustis – naraiat prus a finu chi “a connòschere sa beridade est de importu, ma non semper est oportunu e ùtile”.
Apo a chircare, tando, de istendiare arrèsonos, sena ismentigare custos duos assuntos.

Si movet dae su dibàtitu surreale chi est ismanniende-si in custas ùrtimas chidas – e chi no est a tesu dae sa crisi grivillosa de sa Giunta Pìgliaru e de sa majoria male acontza sua in Cussìgiu Regionale e dae su resurtu feu (pro su tzentrumanca sardu) de su referendum de su 4 de nadale – in contu de sas alternativas chi diant dèvere nàschere abaidende a sas eletziones regionales imbenientes.

Prus a prestu, s’alternativa – disigiada dae medas – de una proposta noa chi movat dae s’iscoberta noa de un’identidade sarda pro elaborare una piataforma de guvernu fundada subra retzetas innovativas, modernas, solidales e sardas.

Mancu una paràula est istada gastada pro sos ùrtimos, sos chi sunt abarrados in segus, sos chi no ant traballu (giòvanos o barantennes e chimbantennes chi siant), pro su modellu de isvilupu chi diat èssere pretzisu a codificare, istudiare e isperimentare. A sos istùdios, a s’achirimentu e a s’analizu de sos datos, chi diat èssere pretzisu a pònnere a cùrrere in antis de iscrìere – a manera partetzipada – a custa piataforma.

No, in sas retzas sotziales sos pisciatinteris de sa retòrica faeddant de àteru: primàrias, secondàrias e
madrighes ideològicas.
“Nemos si nche pòngiat a craru”, “eja, ma non devimus iscarèschere sas madrighes marxistas”, “no, ma ite cheret nàrrere identitària o globalidade”, “boh, ma ite cheret Muroni? Est petzi unu blogger”, ”e Devias? Non nos bastat cantu amus bidu cun sa Murgia?, “ma a pensare de torrare a iscrìere s’Istatutu est a nos collonare, una pèrdida de tempus”, “mai cun sos sardistas chi ant a regalare sa bandera a Berlusconi, antzis mai finas cun chie si siat de sos chi ant collaboradu cun Pigliaru”, “nudda alleàntzias, su pòpulu sardu si devet unire e pro lu fàghere devet pònnere in fatu a mie”.
Perdonade, deo mi creo chi est creschende un’ispetàculu chi non deghet, e deo non bi so pro nudda interessadu.

Non pro artìvia o intreore, ma a manera simple, ca in totu custos arresonos non b’at nudda de nou. Si podet antzis isperiare sa torrada de ritos antigos, de trogas mefìticas e de pràticas chi unu pagu ant a ite bìdere cun s’imbìdia e cun sa mandronia mentale.

Pro ite? Ca, prus a prestu, in
custu dibàtitu surreale sos ausentes de primore sunt sos sardos, sos tzitadinos, sos invisìbiles, sos chi su traballu non l’ant e sos chi lu diant dèvere creare ispinghende sas impresas issoro, chi a s’ispissu sunt piticheddas a beru. Sos ausentes de primore sunt sos temas, sos aprofondimentos, sos dibàtitos, sos acaramentos, s’istùdiu de sas problemàticas.

Perdonade, ma pensades a beru chi a sa majoria manna de sos sardos li nde afutat calicuna cosa de Muroni (chi, intremesu de àteras cosas, no est candidadu a nudda), Devias, Cumpostu, Pili, Maninchedda o Muledda?

Deo ispero chi nemos siat a beru cumbintu de èssere su tzentru de sa vida de calicunu àteru petzi ca at 100 sighidores in Twitter o resesset a mòvere 500 persones pro unu cunvegnu o un’adunada.

Deo mi creo chi siat pretzisu a ispersonalizare custu dibàtitu, si nono arriscamus de lu pesare giai mortu. Traghende gasi sos printzipales giai connotos e otenende su resurtu de impedire – galu una bia – sa nàschida de un’alternativa possìbile, inclusiva, democràtica, solidale. E sarda.

“Sa resurretzione de unu pòpulu non si podet fàghere cun sas fàulas; fàulas sunt e ant a èssere semper totu sos cuntzetos polìticos fundados subra sas oportunidades de pagu tretu, subra transatziones de su venidore e unu passadu chi no est su nostru”. A bos l’ischides chie l’aiat naradu? Giuseppe Mazzini, unu de cussos chi at fatu sa tantu isputzida Unidade de s’Itàlia.

Est una frase pretzisa, unu Evangèliu.

Andat a cunsonu cun su mentovu chi apo fatu, in sas dies coladas, de Enricu Berlinguer in contu a sa defensa de totu sas libertades, fora de una: cussa de isfrutare su traballu de s’èssere umanu.

Nos devimus tando pònnere de acordu subra una cosa. Si mentovo a Mazzini so pro sa fusione perfeta – pre Unidade de Itàlia, de acordu – e pro sos efetos suos, chi si podent galu averguare a dies de oe? E si mentovo a Berlinguer cheret nàrrere chi so bisende una Sardigna colletivizada, sotzialista o comunista?

Chircamus de èssere sèrios. Est acabadu e devet acabare su tempus de sas istrumentalizatziones e de sas semplificatziones. Nos devimus inbetzes impignare a nos unire subra una base comuna de valores, non prus sienda esclusiva de sas famìlias pòliticas sèneghes e su de XIX e XX sèculos. Non pro fàghere un’esertzìtziu de modernidade, ma pro nos sintonizare su prus pòssibile, sena pro custu a nos fàghere mancu derrùere, dae sos sentimentos isparghinados de unu pòpulu dèludidu, istracu, iscrètiu e a bortas chi no est mancu prus fracòngiu.

Nde devimus ascurtare su bèrchidu de dolu chirchende de conduire su fele cara a una revesa democràtica e non populista, disfatista, xenòfoba e chi punnet a su peus.

Devimus àere s’atza de ammaniare un’alternativa moderna, inclusiva, democràtica e sarda. Cun una discontinuidade assoluta cun su chi amus bidu, bìvidu e isperimentadu e patidu in sos ùrtimos 25 annos.

Devimus àere s’atza de nàrrere chi s’assistentzialismu no at isòrvidu e mai at a isòrvere sos problemas de sa Sardigna.

Devimus àere s’onestade de nàrrere chi sa Regione at allargadu sena tinu s’orizonte de sos interessos suos, divenende unu mostru burocràticu chi detzidet de totu e otenit nudda. Un’ente multifome chi chircat de firmare sas rodas a sas Comunas, imbetzes de las agiuare. Chi si pratzit in entes e partetzipadas, isperdende in caminu resursas, energias e isperas.

Devimus agatare su caminu pro pensare comente s’economia de Istadu potzat torrare a èssere s’economia de su burgu. A comente mudare sa polìtica de sos partidos in polìtica sotziale, sa cultura de sa traditzione in traditzione de sa cultura.

Devimus pensare a comente si podet traballare cun profetu cun s’Europa, sapende-nos chi semper e cando in custu mundu globale s’Europa no est totu: s’acaramentu, sa cuncàmbia e su diàlogu devent torrare a mòvere dae sas comunidades nostras e dae sos territòrios nostros. Mescamente dae cussos chi lis ant giai prenetadu sa morte. Una preneta chi devimus controire cun atza ca non b’at nudda chi non si podet istransire e mudare in custa vida. Antzis, torrende a mòvere dae custas ispetzifitzidades pro andare cara a unu mundu chi mudat e chi arriscat de nos bortulare.

Su mare no est innimigu nostru, tocat a bìnchere sa timoria. Unu mare de rugrare, cun sa tarea de torrare a tratare cun sos bighinos de a curtzu, pensende-lu che a un’autostrada de sas prus discantzosas, mèdiu de primore de comunicatzione e non de atremenamentu.

Sa vocatzione de sa terra nostra no est cussa de petrolchìmica, né cussa de sa metallurgia. No est cussa de s’indùstria pesante o de sas partetzipatziones istatales. Cussu chi giai b’est forsis est de sarvare a dies de oe, ma no est su chi rapresentat su tempus venidore nostru.

Amus milli caminos in ogros e devimus agatare sa fortza pro intrare in cunsonu e cumprèndere cales sunt sas prus profetosas de sighire, in autonomia verdadera.

Ca su cointroidore nostru – su chi s’est fatu a prìntzipe e su chi cumandat a sa classe dirigente nostra – est un’Istadu chi si materializat che a unu dinosàuru grae de riflessos e chi at semper fàmine, chi si nche ingullit resursas e chi apètigat bilantzos e non rispetat acordos.

Unu Gigante chi no at peana firma, una barca cun milli istampos, chi a dispetu de sos proclamas suos etotu si cuat in sa retzeta antiga “tassa e gasta”, chi antzis ant mudadu in “tassa e isperde”.

Semper pro abarrare in sos tretos de sos mentovos, no est a curtzu sa die chi calicunu ministru de s’Economia (agiuadu dae chissai cale epìgunu nostranu) at a pensare de fàghere divènnere sa pelea de sos “Baranta iscudos” de Voltaire, in ue si pensat de pòdere istituire una tassa subra s’intelligèntzia: unu dàtziu chi in fines in medas ant a èssere cuntentos de pagare. Mescamente sos isentes de cada genia e edade.

Naradu totu custu, podimus nàrrere chi est tempus de indipendèntzia? Deo mi creo chi siat prima de totu su tempus in su cale si podet acabare de leare in giru sa gente e lee-nde-si sa responsabilidade de abandonare sas velleidades de printzìpiu pro leare sa proposta de autoguvernu.

Amus a pòdere, a esempru, comintzare a èssere indipendentes dae sos partidos romanos, sos chi ant semper seberadu pro nois ghias e programmas.

Amus a pòdere, pro nàrrere, comintzare a impreare a su màssimu sas prerogativas chi s’Istatutu autonomìsticu atuale nos assignat, sena àere timoria de pensare a una iscritura noa sua imbeniente cun un’agiornamentu.

Amus a pòdere printzipiare a fàghere bene sas cosas chi nos cumpentent, proponende nois sas solutziones e indichende tempos, modos e programmas.

Devimus fraigare una classe dirigente noa, investire resursas in acaramentu e dibàtitos, in su mentres de àere sa responsabilidade de nde investire – medas e non pagas – in istrutzione, cultura, formatzione, modernidade.

Devimus pònnere fronteras, non in intrada, ma prus che totu in essida. Chircare de arrocare sa fuida de sos cherveddos mègius, dende a issos sa possibilidade de si formare in su mundu, ma cun s’abatu chi s’òpera e sa crèschida issoro at a dèvere èssere posta a su servìtziu de sa Sardigna.

Pro fàgher totu custu est pretzisu giai de como a connòschere su nùmene de chie – dae primus inter pares de unu movimentu culturale e polìticu – at a dare ancas a sos progetos?
Deo mi creo chi no. Deo mi creo chi sa cosa prus urgente siat cussa de creare ocasiones de acaramentu e, si est pretzisu, de cumbata democràtica puru.

Binchende su fatu de costumare a èssere autoreferentziales, ma imbetzes isfortzende-nos de èssere su chi naramus de èssere.

Apo propostu a sas opositziones chi sunt oe in die in Cussìgiu regionale – sas chi sunt dispostas a si nde truncare dae sas tzentrales de su poderiu romanu – de printzipiare issas mancari unu forum programàticu, chi mi diat pràghere abertu a totu sas fortzas sotziales chi sunt presentes in sa sotziedade.
Petzi acarende-si ant a cumprèndere si b’at orizontes comunes de istagiare alternativas a su sistema de poderiu chi oe nos guvernat. Est possìbile a si adobiare e a si lassare luego, o finas a si acarare pro agatare sas fòrmulas pro andare a dae in antis.

Pro seberare sa ghia (òmine o fèmina chi siat) b’at tempus. Finas ca, b’at de nàrrere, ite nos nde faghimus de una ghia chi no ischit ite devet fàghere e cun chie lu devet fàghere?

Bonas uras a nois. E nemos siat ofesu. A faeddare craru, pensende de fàghere bonos fràigos, no est mai un’ofesa pro nemos.