In is ùrtimus tempus, medas comunidadės localės de s’Europa mediterrànea ant mostradu in antis a totus su disìgiu de otennir su reconnoschimentu de un’autonomia prus manna. Intre custas ci funt is “Natzionės quena de istadu”. Custas si funt faendė ispàtziu in Europa, creendė frecuentės relatzionės intre issas e isvilupendė una naschentė polìtica internatzionalė.
Pro cumprendėr is rexonės e su camminu qui ant fatu tocat torrar a coa.

A primìtziu fiant is bascus, is corsicanus e is pròprius sardus a pedir a boxi manna s’autonomia batendė·si, calincuna borta, pro conquistar s’indipendèntzia. Medas fiant is rexonės insoru (istòricas, polìticas, giogràficas, de limba, de genia…), qui funt istètidas portadas in antis de is partidus localės e fintzas de movimentus qui, ònnia tanti, imperànt sa violèntzia.
Sigummentė su Paisu Bascu, sa Còrsica e sa Sardìnnia funt istètiudus is primus a amparar custa càusa in s’Europa mediterrànea, est lògicu pensar qui siant cussus etotu a faėr naschėr una currentė noa pro s’autonomia.

Custu perou no sutzedit.

Est sa Catalùnnia, in paris a s’Iscòtzia, a ponnėr fogu pro unu movimentu nou e a faėr pressionė pro s’acantzamentu de una soberania prena.
Custas regionės qui funt partzialmentė atesu de is centrus polìticus principlalės, Madrid e Londra, si funt distintas gràtzias a sa pròspera economia insoru, donendė noa vida a su dibàtidu pro su diritu a s’auto-determinatzionė. In s’una e s’àtera situatzionė, is partidus polìticus indipendentistas poderant unu controllu firmu de is istamentus regionalės e de is gubernus localės.

S’istòria de sa Catalùnnia est meda interessantė: intrada in paxė aintru su Rènniu de Aragona e pustis de s’imperu ispanniolu, at a poderar pro meda tempus is istitutzionės traditzionalės suas e un’autonomia prena. A dispetu de custu, sa Castìllia, a bellu a bellu, at fatu dominar sempėr de prus is interessus suus a dannu de cuddus catalanus e aragonesus. Siat cun sa curtza Repùbbrica catalana de su 1641 siat aintru de sa guerra de sutzessionė ispanniola, sa Catalùnnia at a sunfrir una conquista militarė daė is fortzas castillianas. Duncas, sa Catalùnnia si fiat fùndia inprenus cun s’Ispànnia pro crear un’Istadu auniu de oėndì. Su fatu qui una regionė aici, economicamentė fortė, batallit oė pro s’indipedèntzia podit portar a una discussionė noa a pitzu de sa legitimitadė de particularės conquistas territorialės istoricamentė agradèssidas.

Su creschimentu recentė de totus is autonomias ispanniolas, inclùdia sa Catalùnnia, est istètidu possibilė gràtzias a su sistema istitutzionalė, qui a s’Art. 2 de sa Costitutzionė reconnoschit e assigurat, in paris a s’unidadė indissolùbilė de s’Ispànnia, su diritu a s’autonomia de is natzionalidadės e de is regionės qui·dda formant. Sa fortza de is provìncias parit fortalèssida de sa cumpositzionė de su Senadu ispanniolu, qui donat egualė rapresentàntzia a ònnia provìncia, indipendentementė de sa gentė qui ddui·bivit. In is ùrtimus annus est incumentzadu unu processu de ispostamentu de is fortzas daė su centru polìticu a foras de bidda, qui rendit s’Ispànnia prus similliantė a un’istadu federalė, cumentė sa Germània, qui unu regionalė, cumentė s’Itàlia.
Custas cunditzionės ant portadu a sa crèschida de su movimentu qui est pro s’indipendèntzia, oė formadu daė millionės de personas qui funt lestras a s’ativar pro crear una Repùbbrica noa in Europa.
Pro custu motivu, assistemus, a pagu a pagu, a un’avantzamentu de ideas prus indipendentistas daė partė de su centru-destra catalanu; a su contràriu is socialistas catalanus perdint importàntzia in cunfrontu a sa manca repubbricana pro s’indipendèntzia. A tocu a tocu, incumentzat a tennir importàntzia, puru in s’informatzionė, unu contu qui riguardat is bisòngius e is interessus de sa regionė prus qui cussus de s’Istadu. Su fatu qui si fueddit sempėr de prus su catalanu fait cumprendėr su cambiamentu. Is partidus principalės cunsiderant s’indipendèntzia unu puntu qui benit prima de totu e s’alleant mancari sa diferèntzia ideològica, formendė s’alliàntzia Junts pel Sí. Cust’ùrtima, pustis de unu certu tempus de negòtzius at acatadu un acòrdiu cun sa manca indipendentista prus radicalė (CUP), formendė aici s’atualė gubernu catalanu.

Su qui sutzedit in Catalùnnia andat in paris a su qui acuntessit in is ìsulas prus importantės de su mediterràneu de ponentė.

In Còrsica, depustis de annus e annus de cuntierra, in su 2014 su Frontė de Liberatzionė Natzionalė Corsicanu (FLNC) at decìdidu de faėr paxė e s’est creadu unu gubernu nou, nàschidu de s’alliàntzia tra is natzionalistas e is indipendentistas corsicanus. Daė intzandus sa Còrsica at incumentzadu a intramarė relatzionės cun is terras bixinas, inguitzendė daė sa Sardìnnia.
A pustis de calincuna vìsita istitutzionalė tra is càrrigas prus importantės de is duas ìsulas, su 28 de arbilė 2016 (Sa Diė de Sa Sardìnnia) s’est istabilida sa coperatzionė intre custas, creendė una Cunsulta permanentė sardu-corsicana, formada de is cumponentės de is duus istamentus regionalės.
Su mandadu de sa Cunsulta est de tennėr in cunsideratzionė is interessus e is problemas comunus de is duas ìsulas pro agiudar sa coperatzionė e s’isvilupu giuntu in is trasportus, in sa cultura, in sa limba, in s’educatzionė…
Intzandus, Sardìnnia e Còrsica s’incamminant a una costrutzionė istòrica noa de is raportus insoru e a un’isterridura de un’alliàntzia qui diat podėr essėr longa e abundantė.
A partir de custu, is corsicanus ant incumentzadu a dialogar cun is àteras regionės bixinas: s’arbilė de cust’annu, presèmpiu, a pustis de un’atòbiu uficialė tra is presidentės de is duas ìsulas, ant incumentzadu una collaboratzionė cun sa Catalùnnia e isperant de arribar a su pròpriu puntu cun àteras regionės istoricamentė bixinas cumentė sa Ligùria e sa Toscana.

Fintzas is ìsulas Balearės tendint a una fortė autonomia e in su 2015 at pigadu su poderė unu gubernu nou, formadu de is socialistas isulanus, federadus cun su partidu socialista ispanniolu, e de sa alliàntzia Més, favoràbilė a s’auto-determinatzionė ma no a s’indipendèntzia. Custas ìsulas ant torradu a intessir relatzionės cun sa Catalùnnia e s’intesa insoru est istètida favorèssida no scheti daė motivus econòmicus ma fintzas de una bixinàntzia de limba (difatis in totus is duas si imperat su catalanu).

In Sardìnnia assistemus a fainas noas qui cumentė in is ìsulas bixinas faint isperar in una prus manna autonomia in su tempus a bennėr. Tra is cosas qui faint pensar a unu cambiamentu de diretzionė ci funt: sa formatzionė de coalitzionės qui bolint s’auto-determinatzionė (siat in is ùrtimas eletzionės regionalės siat in cussas de calincuna bidda manna), is alliàntzias intre is partidus indipendentistas o autonomistas, fintzas candu no·nci funt is eletzionės, sa majoria de su Nou a su Referendum Costitutzionalė italianu de su 4 de su mesė de idas de su 2016. A cunfirma de su disìgiu de is sardus de una prus manna autonomia est istètidu fatu un’istùdiu “Identità e autonomia in Sardegna e Scozia” iscritu daė G. Demuro, F. Mola e I. Ruggiu (2013): secundu custa chirca unu pagu de mancu de 9 sardus su 10 disìgiant ispàtzius prus mannus de autonomia. Is pròprius partidus sardistas, de semper interessadus a acatar comprumissus cun is fortzas italianas, parint a s’istesiar daė custas etotu o domandar unu programma polìticu prus “sovranista”.

S’Acòrdiu firmadu tra Sardìnnia, Còrsica e Balearės est sa prova de custu tìpiu intrìciu de relatzionės. Cun totu qui giai cust’annu, in su mesė de argiolas (trìulas), custas ìsulas aiant manifestadu un’intendimentu comunu cun s’inserimentu de sa proposta insoru in sa diquiaratzionė finalė de su Summit de sa Commissionė Intermediterrànea; scheti su 21 donniasantu 2016 is tres regionės ant donadu uficialidadė a sa coperatzionė insoru “pro sa promotzionė de is interessus comunus no scheti in is cunfrontus de is currispondentės istadus ma fintzas de is autoridadės de s’Unionė Europea”.
In definitòriu, oė assistemus a una partzialė guetada a terra de is traversas istatalės, cosa caraterìstica de sa globalizatzionė qui, in diferentės maneras, permitit s’abixinamentu de sos pòpulus e de sas culturas qui in àterus tempus fiant atesu.