Si cherimus dare una risposta ogetiva e meledada a sa domanda referendària, nos depimus preguntare ite est in realidade sa Costitutzione.

Sas propagandas de s’una e s’àtera solutzione (pro su eja o pro su nono) punnant a nos cumbìnchere mentovende balores, cumbatas che a cussas de sa resistèntzia, de orizontes ideales illacanados pintados dae unu pabiru chi leat piessignos sacrales, comente est giustu chi siat, essende sa lege a fundamentu de sa Repùblica.

In unu momentu gasi detzisivu, però, in s’istòria de s’Itàlia, cando cada eletore est cramadu a espressare sa detzisione sua subra de unu tema acapiadu a manera gasi profunda a su destinu de sa comunidade natzionale intrea, est netzessàriu a torrare a sas orìgines matessi de sa Costitutzione pro nde cumprèndere sa capia e s’iscopu.

Sa Costitutzione aiat rispostu a custa domanda: in cale manera sa repùblica noa nche tràmudat sa sovranidade dae su Re a su pòpulu?

In s’Istatutu albertinu, lege fundamentale in su perìodu monàrchicu, in totu sos artìculos dae su 2 a su 23 b’est sa paràula “Re” o chi pertocant a su re; sa Costitutzione republicana imbetzes, cunforma a sa formulatzione sua elegante meda, dèdicat a su sovranu nou su comma segundu de s’artìculu primu: “Sa sovranidade apartenet a su pòpulu, chi la esèrtzitat in sas formas e in sos lìmites de sa Costitutzione”.

In su testu de sa carta tando amus a àere sa tratatzione de sos deretos e de sos doveres de totu sos tzitadinos, e sas modalidades cuncretas e operativas de esertzìtziu costitutzionale de sa sovranidade populare a s’àtera.

Duas partes de sa Costitutzione, duos àmbitos lògicos e temàticos, de capia, in sos cales si isvilupat su disinnu costitutzionale, sa grandu visione de sos costituentes.

Sa prima parte in custu momentu no est interessada dae sa revisione costitutzionale, est a nàrrere dae sos mudamentos prevìdidos dae sa costituzione matessi de su 1946, cunforma a s’artìculu 138, chi previdit sas protzeduras cumplessas chi sunt a capu de sas modificas de sa carta, ùrtimu atu de sos cales est pròpiu su referendum cunfirmativu.

Su tema de custa grandu revisione de su testu costitutzionale pertocat imbetzes sa segunda parte, est a nàrrere cussa de sas modalidades cuncretas e operativas de esertzìtziu costitutzionale de sa sovranidade populare, comente amus naradu in subra.

A s’aprovatzione, duncas, est propostu unu modellu nou de esertzìtziu de sa sovranidade: est a nàrrere chi mudat sa relata intre su pòpulu e sas istitutziones suas.

In sa revisione bi sunt:
– S’ampriamentu de su sufràgiu universale, cun sa resèssida efetiva de sa previsione de eguagliàntzia intre sos eletores prevìdida dae s’art. 48: “Sunt eletores totu sos tzitadinos, òmines e fèminas, chi ant crompidu s’edade majore. Su botu est personale e uguale, lìberu e segretu. S’esertzìtziu suo est dovere tzìvicu”, gràtzias a su cale totu sos tzitadinos magiorennes ant a elèghere su parlamentu in sa matessi mesura (sena prus s’etzetzione de su Senadu, eletu cunforma a su testu de su 1948, petzi dae sos chi ant prus de bintichimbe annos);

– S’istitutzione de una camera de sas autonomias noa (Senadu) de chentu membros, chi at a cuncùrrere a su protzedimentu legislativu solu pro matèrias determinadas, abbarrende a sa Camera de sos deputados, eleta a manera direta dae totu sos tzitadinos magiorennes, printzipale legisladore ordinàriu e fonte de sa legitimatzione de su Guvernu pro mèdiu de su botu de fidùtzia,

– Sa minimada de sa distàntzia intre s’eletore e sas istitutziones, cun su superamentu de su modellu napoleònicu chi previdiat sas provìntzias comente ente intermèdiu intre comunes e regiones;

– Sa propassada de s’eredade corporativa chi si manteniat cun s’istitutzione betza de su Consìgiu natzionale de s’economia e de su traballu;

– Sa ratzionalizatzione de sas funtziones intre istadu e Regiones ordinàrias, cun s’eliminatzione de s’ambiguidade de sa cumpetèntzia cuncurrente chi at cajonadu s’aumentu mannu meda e isproportzionadu de su cuntentziosu in dae in antis de sa Corte Costitutzionale;

– S’amparu definitivu de s’istatutu ispetziale de sas regiones e de sas Provìntzias autònomas, chi non si podet prus modificare in sede de revisione costitutzionale sena s’acordu intre sas autonomias interessadas.

Una revisione costitutzionale chi duncas punnat a isvilupare sos printzìpios costitutzionales pro mèdiu de un’ampliamentu de sos deretos de sos tzitadinos cuntènnidos in sa prima parte de su testu originàriu, cunsignende∙nos unu protzedimentu legislativu ispetzializadu a manera inèdita andende a acurtziare su modellu italianu a cussu de sos printzipales paisos democràticos de su mundu.