Como isco comente at a acabare. Ant a nàrrere chi apo alabantzadu sa ditatura e su tempus meu coladu. E in capas est beru, comente est beru chi prefèrgio sa democratzia e chi sa prima borta est istadu comente unu lampalughe.

Fiat belle su mese de martzu de su 1998: aia bintinoe annos, fiat cronista non prus noeddu e no aiat in sa carena totu sos sinnos de su pregiudìtziu. Pensende a sa Cuba de tando, mi tzucant a conca sas iguanas in sa bentana, su smog in su tzentru istòricu de s’Avana e unu muntone de àteras cosas.

Sonos, sabores, lughes, umanidade. Ma mescamente sa dignidade de sa Rivolutzione, cunfirmada in sas pratzas, retumbada in sos nùmenes de sos caminos, ispammada in sas targas. Immanente. In totue.

Sa dignidade de sa Rivolutzione est cussa cosa chi apo alenadu petzi intro de sos cubanos pro more de sa cale tue podes èssere finas pòberu, ma sigomente bives e ries cheret nàrrere chi ses lìberu. E divenis finas cuntagiosu.

Deo Fidel l’apo bidu una borta ebbia. E puru dae a largu, belle trinta metros. M’est bastadu, mancari chi mi diat èssere agradadu de prus a chenare paris cun issu e a bi faeddare, ma non de su tempus ebbia. Acumpangiaia tando, gastende deo de busciaca mia, Luigi Cogodi, assessore regionale e in antis de totu amigu.

Sos cumpàngios politziotos, guidende una Fiat 124 maletrassada, geniosos ma sena si allargare meda, nos aiant pigadu a iscorta in hotel e nos aiant acumpangiadu finas a ss tribuna.

Fiat domìniga a mangianu, in s’ala de sa capitale. Mi creo chi sa die bi esseret una festa iscolàstica istravanada, de seguru fiat una cosa gigante suta a unu sole rebestu.

S’ammentu est iscoloridu, ma Castro, tèteru che fusu, longu comente una canna de riu, aiat faeddadu pro tres oras. Bos atrogo chi mi nche so istracadu e non pagu. A boccidura. Fiat retòricu, finas issu, gasi comente depet èssere cada ditatore.

E mi pariat giai primadu dae sa maladia. Però nde bogaiat a campu a beru, cun sas paràulas, sos ingestos largos e cumpostos, firmos, su sensu de sa dignidade de su pòpulu cubanu. Su valore de sa Rivolutzione, comente fiat narende. Su disafiu a sos Istados Unidos, chi aiat reduidu s’ìsula in unu terrinu de cassa. Su disafiu bìnchidu.

Però su morrùngiu avantzaiat intro sos giòvanos. Finas sena internet, ca in cue tando mancu ischiant ite fiat. E su patire fiat giai istrachende sa gente, finas cussos chi sa Rivolutzione l’aiant bìvida che a campesinos e si nche la giughiant in intro che a unu marcu de fàbrica.

Finas issos, cando los arresonaias, ti faghiant a cumprèndere chi sa cosa fiat posta male. Ma bastaiat a abaiadare, osservare, pro cumprèndere sa diferèntzia intro su pagu, a disponimentu de nois turistas cun calicunu dòllaru in busciaca, e su pagu meda chi patiant issos.

M’ammento unu merie bisitende sa redatzione de Granma, s’ùnicu cuotidianu cubanu de tando: s’arresonamentu dìligu cun sos collegas chi giai si sentiant eroes tirende unu fògiu in biancu e nieddu, testada ruja, partzidu in bator partes.

Fiat retòricu e custrintu a manera disisperada a sa retòrica su Castru chi apo intèndidu deo. Non s’eroe de s’assàchiu fallidu a sa caserma Moncada, de sa presonia cun Che Guevara e de sa historia me absolverá. Unu sennore intradu in edade chi aiat s’atinu de su ruolu suo.

Ma fiat unu monumentu bivente e faeddaiat a sa gente chi aiat liberadu dae s’opressione. Sas creaduras li poniant in fatu, ordinandos, riende, custrintos comente totu sas creaduras a sas paradas de sos mannos. Ma de seguru non podiant medire finas in fundu cantu mannu podiat èssere cuss’òmine. Non unu Matarella cale si siat.

Cuba fiat essende dae su “periodo especial”, cramadu gasi pro sas restritziones medas impostas dae Fidel pro chircare de atremenare sos efetos de s’embargu prus longu chi s’umanidade apat connotu.

E pro sighire a garantire los derechos, chi diant èssere sa sanidade pùblica, s’istrutzione pùblica e un’idea de traballu pro totus, e sos sacrifìtzios fiant mannos a beru. Cuba fiat sotzialista, ma mescamente antiamericana.

Giai de tando calicunu moviat, sos disterrados anticastristas chi si nche fuiant: balseros chi paraiant fronte a sas pagas mìllias chi partziant Miami dae Cuba e chi oe, apo a faddire ma non creo, non faghent festa.

Ca Fidel, finas pro chie a Cuba pediat deretos tziviles e eletziones, fiat semper e cando unu parente istrintu. E sos parentes non t’ant a agradare totus, ma sunt che a tie, unu cantu de a tie. Mescamente sos chi si sunt distintos, e cun betze distintzione puru.

S’Amèrica si podiat abadare dae su Malecón, comente dae s’Albania in cussos matessi annos si incaraiant a s’Adriàticu pro mirare s’Amèrica chi lis naraiant Itàlia. Fiat petzi sa bògia de si fuire, su disìgiu disisperadu de trucos, jeans. Un’àtera cara de sa libertade.

Est printzipiadu gasi su periodu meu cubanu. Lugi Cogodi, un’òmine de utopia e cuncretesa e de unu muntone de àtera cosas postas a pare chi si no ais connotu no isto a bos contare, Luigi m’aiat fatu traballare in sa nàschida de Issiam, un’istitutu de cooperatzione e isvilupu intre sa Sardigna e s’Amèrica Latina. Duncas in Cuba, bi so coladu paritzas bortas. E posca Argentina.

Non fia s’ùnicu e sos chi bi fiant – nemos s’est pèrdidu – at iscritos in su coro cussos annos importantes de cussu sentidu de fràigu polìticu.

Chi at dadu meda a nois e a sa Sardigna regalende leges importantes comente su pianu istraordinàriu pro su traballu. Ma custa est giai un’àtera istòria, fata finas de ocasiones mancadas e de sas misèrias umanas sòlitas.

Abarrat su valore de sa Rivolutzione. Ammajadore comente s’ossigenu subra sos tremila metros. Alenadu a prumones prenos. A tretu de mi cambiare.