Sunt colados belle tres annos, fiamus in mesu de sa campagna eletorale pro sas ùrtimas eletziones regionales, cando in Casteddu est essidu a campu un’istùdiu chi annuntziaiat sa morte belle segura de 33 comunas sardas intro de mesu sèculu.

Non chi non mi essere seradu chi s’ispopolamentu lentu, ma sighidu de sos tzentros de s’internu esseret ormai unu fatu chi non si podiat istransire, ma sa cunfirma ufitziale, mancari intuida, pesat semper un’atinu prus mannu e una tristura chi cajonat dolu, finas in sa carena.

Connosco, finas pro su traballu chi apo fatu in 37 annos de vida bancària, meda de sas biddas chi sunt arrischende de si nche ispèrdere.

In sa Pranàrgia Tresnuraghes, Tinnura, Sàgama e Magomadas totus in pare contant cantu unu bighinadu mannu de Bosa: 2377 abitantes.

A bisu de sos datos de s’ùrtimu tzensimentu, in Magomadas b’at 596 abitantes, 213 in Sàgama, 272 in Tinnura, 1.296 in Tresnuraghes.

Sa popolatzione de custas biddas est semper de prus ismenguende, s’edade mèdia crèschet e sos giòvanos, chi non bi sunt o sunt cun sa valìgia in manu, emigrant chirchende de istare mègius e prus pagu a sa sola.

Si sa Pranàrgia pranghet, su Meilogu non riet: intro su 2025 arriscant de isparèssere Semèstene, sa bidda prus in abbas malas, e finas Pàdria, Giave, Boruta, Mara e Cherèmule, current sos matessi arriscos. Semèstene, comente giai naradu, diat dèpere isparèssere intro su 2023 e su 2025, Pàdria intro su 2034 e su 2036, Giave intro su 2036 e su 2038, Boruta intro su 2054 e su 2056, Mara intro su 2072 e su 2074. Cherèmule, in fines, diat divènnere unu biddatzolu pantàsima intro su 2084 e su 2086. In àteras zonas de s’ìsula si timet sa matessi sorte.

Est una preneta chi ponet pensamentu cussa chi essit a campu dae s’istùdiu “Comuni in estinzione”, acumpridu dae su Tzentru Regionale de Programmatzione, ghiadu cun s’agiudu de s’Universidade de Casteddu e chi atenet a totu sas biddas isolanas; istùdiu chi narat, a manera istatìstica cuncreta, chi s’ipòtesi ispopolamentu diat divènnere verdadera faghende pagu o nudda pro nde iscontriare sas càusas.

In tres annos pagu o nudda est mudadu. E puru dae sas polìticas lompent a s’ispissu reconnoschimentos in contu de su fatu chi custu siat, pro s’amministratzione regionale, su disafiu prus tostu. Non b’at, di fatis, una cajone ebbia, ma una filera de chistiones intritzidas in su tempus.

Meledende a prou, s’istùdiu istatìsticu contat una fine annuntziada. Totus ischiant chi a bellu a bellu, ma a manera sighida, custas biddas si ispopolaiant: nemos est dispostu a bìvere cando in unu logu si istat male.

Sas càusas sunt paritzas: medas sunt sas mancàntzias chi agiuant a creare in antis e a afortiare a pustis, sas resones de custa fuida dae sas biddas minores cara a sas tres àreas urbanas sardas (Casteddu Capitale, Terranoa e Tàtari), o finas cara a àteros chirros, fora dae Sardigna, gasi comente mustrat s’emigratzione giovanile fora dae s’Itàlia (chi est creschende) in chirca de unu traballu e de una vida sotziale cun prus dignidade.

Ma ite nde l’importat oe a unu pitzocu de abarrare in una bidda cun prus pagu de milli abitantes, non privadu de traballu ebbia, ma finas de sas istruturas mìnimas chi dant dignidade a ogni Comunidade?

Sena tzentros de vida sotziale, sena iscola, unu mèigu, una potecaria, una posta, una banca, unu tzìnema, una tratoria pro rebotare cun sos amigos, ite significu at sa vida? Abarrare diat significare subravìvere ebbia, non bìvere una vida “normale”!

Est dae meda chi non colo in Baradili, chi contat oe belle 90 cristianos: mi penso sa tristura e sa solidade de sos pagos giòvanos chi nche bivent in cue. Ma immàgino finas sa vida intristada de sos giòvanos de Ardauli chi de abitantes nde faghet 977, o de Soddì, chi est serente a su lagu Omodeo, chi nde contat 135, o de Boroneddu cun 173 residentes o de Tadasuni chi lompet a 184.

Sos paràmetros impreados dae s’istùdiu de Regione e Universidade sunt istados medas severos: ant chircadu de “lèghere” su venidore a manera iscientìfica, abaidende a su passadu; s’est osservadu, pro nàrrere, chi intro su 1951 e su 2011 in 33 comunas b’at àpidu un’ismenguadura de sa popolatzione de su 40%.

Sa partitzione geogràfica ladinizat 4 biddas chi arriscant sa morte in sa provìntzia de Casteddu, unu in Ogiastra e Terranoa-Tèmpu, 10 Tàtari e 15 in Aristanis. Custa ùrtima provìntzia, no in tames sa superfìtzie pitica sua, presentat su nùmeru prus artu de comunas in abbas malas!

S’at a pòdere mudare su chi est istadu averguadu in ipòtesi? S’ ‘ispera’ est chi s’istèndient, sena istentare, atziones de arressadura, si nono, sas ipòtesis formuladas s’ant a mudare in realidade. S’istùdiu acrarit chi su datu logradu balet como sena cambiamentos, comente si podet lèghere in sas relatas: “Sende chi no est una previsione, si podet acumprire a beru, cando in su tempus non si presentent fatos, atziones, interventos, cumportamentos locales o chi protzedint dae s’esternu, a manera chi si potzant mudare sas tentas averguadas cunforma a sas connochèntzia atuales”.

Sa partitzione istatìstica “temporale” de s’estintzione dàbbile de sas Comunas iscòbiat, in su primu grupu, duas biddas sa “desertificatzione demogràfica” de sas cales est calculada in prus pagu de 20 annos: Semèstene in su 2023-2025 e Monteleone Rocca Dòria in su 2029-2031.

In su segundu grupu in perìgulu de “estintzione” b’at 10 comunas: Padria, Giave, Montresta, Sorradile, Nughedu Santu Nigola, Baràdili, Soddi, Ula Tirso, Martis, e Armùngia, sa bidda de Emilio Lussu. Pro issos sobrat su tempus: ma non meda meda: intro sos 21 e 40 annos.

In sa de tres fascas b’at 14 biddas chi diant pòdere abarrare bòidas in sas domos e in sos caminos intro sos 41 e 60 annos: Boruta, Villa Verde, Anela, Esterzili, Aidomaggiore, Bortigiadas, Ruinas, Sìmala, Ardauli, Seulo, Villa S. Antonio, Asuni, Mara e Morgongiori.

In su de bator grupos, su de sas biddas chi podent contare galu in prus de 60 annos de vda nde agatamus 5: Ballao, Sini, Ussassai, Nughedu Santa Bitòria e Cherèmule.

Sa Sardigna, e custa ormai est una realidade cuncreta, sighit sena frenu a si isboidare finas in sos tzentros cun pagos perìgulos de estintzione. Annu cun annu sas istatìsticas bogant a campu sena piedade ismenguos de sa popolatzione finas in sas tzitades prus mannas.

Sa cajone de primore est de dare sena duda a sa crisi econòmica chi at privadu sas amministratziones pùblicas finas de sas resursas netzessàrias pro poderare, nessi in parte, sos servìtzios de base (guàrdia mèdica, postas, potecaria, banca, iscola elementare, mèdia e superiore).

Sena faeddare de sos collegamentos cun sas biddas o tzitades prus mannas chi sunt pagos o sunt ausentes de su totu, o de sos ispàtzios culturales chi in sos tzentros minores no esistint. S’ispopolamentu est unu fenòmenu chi s’irraighinat in resones cumplessas chi a las isboligare in nùmeros no est fàtzile. Agradèssere a bìvere in unu logu e non in un’àteru dipèndet dae un’oferta de “prodotos” chi non si limitant a sos gasi narados servìtzios de base.

Sa cajone de primore de s’isboidamentu est mescamente sa mancàntzia de su traballu, in primis cussu pro sa gioventude, chi ispinghet a andare a lu chircare in àteros logos. Una de sas fatias pro lu cumbatare diat devère èssere a agiuare a manera cuncreta su traballu in loco: movende dae un’aficu nou de sos giòvanos pro sa massaria, artisanadu e de sas traditziones locales, cun s’agiùnghida de una valorizatzione noa de su territòriu mirende a sa richesa naturalìstica, archeològica e turìstica.

Pro fàghere custu at a èssere pretzisu a pònnere in pare non sa polìtica regionale ebbia, ma finas cussa natzionale e europea. A pònnere dinare in s’annoamentu econòmicu de sas zonas internas est interessu de totus, Europa incluida, ca sa disgeniadura chi est ormai a campu diat èssere unu dannu sena ischitimentu, non in campu regionale ebbia.

Amigos istimados, mi creo chi sos candidados a su guvernu regonale imbeniente diant dèpere mòvere, dae sos programma issoro, dae custos cunsideros, narende a manera crara a sos sardos ite disìnnant a fàghere pro istransire sa morte segura non de sas biddas minores ebbia, ma finas de s’economia intrea de s’ìsula nostra.

Petzi fraighende oportunidades noas pro sa gioventude (sa zona franca, si mai s’at a otènnere at èssere sa locomotiva tragadora), petzi torrende a iscobèrrere sas galanias mannas de su territòriu nostru (sas zonas internas nde sunt ricas), amus a pòdere torrare a dare non alenu a tzentros chi in passadu sunt istados de importu mannu ebbia,
ma a dare importu a totu un’ìsula cun una bisura torra digna, in ue a bìvere non siat petzi a subravìvere.

Un’ìsula in ue torrent sos giòvanos giai emigrados, in ue sa natalidade torret a crèschere, in ue torret a nàschere sa vocatzione nostra agrìcola, artisanale, culturale e turìstica; una Sardigna in ue sos giòvanos nostros potzant cumpètere, a armas parìviles, cuns sos fedales issoro europeos e, fieros, potzant nàrrere chi sa Sardigna, pro nche bìvere, est su logu mègius de su mundu!

Sa Sardigna s’at a pòdere torrare a pesare petzi si amus a èssere totus unidos…totu paris!