Su 29 de onniasantu chi lompet ricurret su de 169 anniversàrios de sa Fusione Perfeta de sa Sardigna cun is istados sabàudos de terramanna; in tames chi su 4 de su mese de nadale imbeniente, chi a dolu mannu binchet su Sissi, diamus a podere assistire a sa Fusione Finale de s’Ìsula cun s’Istadu italianu. Duncas, deo agato in custas duas “Fusiones” – mutatis mutandis – curiosas e ispantosas analogias.

In mèritu a:
1. Is modalidades.
Ant iscritu chi sunt istados is sardos matessi a renuntziare a su Parlamentu. Est una faula manna: a pedire sa Fusione su 29 de onniasantu de su 1749, cun a sighire sa renuntzia a s’indipendèntzia natzionale, chi aragonesos e ispanniolos aiant respetadu pro sèculos (Girolamu Sotziu), sunt istados membros sìngulos de is Istamentos de Casteddu e de Tàtari, sena peruna dèlega e rapresentàntzia ne Istamentària nen, prus pagu, populare. Su Parlamentu non s’aiat mancu addobiadu. Tantu chi Sèrgio Salvu, s’iscritore e istòricu fiorentinu connoschidore mannu de “cosas sardas”, at faeddadu de “fura giurìdica”. Diamus a podere faeddare, pro analogia, de fura giurìdica o in ogni manera de illegitimidade, finas a propòsitu de s’aprovada de sa Reforma costitutzionale, a òpera de una majoria parlamentare e guvernativa costrùida in virtude de unu”prèmiu de majoria” disaprovadu dae sa Corte costitutzionale e dae cussa etotu decraradu “non costitutzionale”.
2. Is sugetos sustentadores.
Is prus interessados a sa Fusione de su 1847, sunt sa nobilesa ex feudale, sa classe mercantile, sa burghesia impreaditza e sa burghesia intelletuale, is istudiantes, is literados, is òmines de is professiones.
Pro s’ex nobilesa feudales, sa chistida de is istitutziones betzas no aiat perunu interessu ca sa possibilidade de allogare pesu polìticu fiat donada feti dae is positziones galu de conchistare in is istitutziones militares e tziviles de su rennu sabàudu e dae su mantennere una fortza econòmica fundada non prus subra su possessu de sa terra, cantu in is cartellas de su dèpidu pùblicu, e de is «sèdulas de Sardigna – comente iscriet s’istòricu piemontesu Baudi de Vesme – cun s’aunida de is duas finantzias [diant àere ganadu] su deghe e prus pro chentu de valore cummertziale, e su capitale chi donaiat chimbe liras de intrada, e [chi si bendiat ] a 108 liras, diat èssere apicadu luego».
Pro sa burghesia imprendidora e in particulare pro is cummertziantes, s’aunida cun su Piemonte cheriat narrere alladiada de su mercadu, tantu prus chi unu de is progetos a is chi fiat traballende sa diplomatzia piemontesa, fiat cussu de un’aunida doganale cun is àteros Istados de sa penìsula. Pro sa burghesia intelletuale, chi aiat agatadu amparu in is impreos de Istadu e chi biviat in s’angùstia de non retzire prus s’istipèndiu comente giai fiat acontèssidu o de si bidere pagada in paperi-dinare chi aiat «in cummèrtziu unu valore reale minore meda de cussu nominale», sa renuntzia a is istitutziones de su Regnum Sardiniae boliat nàrrere, duncas, seguresa de salàriu, probàbile creschimentu de rèdditu – ca sa burocratzia piemontesa pagaiat mègius– e finas possibilidade de s’acostare a is grados prus artos de s’amministratzione de s’Istadu. Canto a is istudiantes, a is òmines de is professiones e a is literados, fiant is chi s’agataiant in primu lìnia in is manifestatziones ca nde boddiant prus che is àteros is ideas liberales chi tzirculaiant in sa penìsula. Fiat su casu – comente si podet cumprendere – de sugetos urbanos feti chi ant a donare vida in Casteddu e in Tàtari in su 1877, a unas castu manifestatziones in favore de sa Fusione.
E is chi sunt in favore de sa Reforma costitutzionale e, duncas, de sa possìbile Fusione noa? Sunt Confindùstria, Marchionne, is bancas, sa tècnocratzia europea, is giornales italianos mannos e àteros. Agato analogias finas in custu puntu: o nono?
3. Is intentos (isperados e previstos)
S’isperu fiat chi a intro de sa liga doganale italiana fessit favorèssida sa libertade cummertziale, siat in in s’esportatzione, siat in s’importatzione, sena pagare dogana. S’isperu fiat finas in una libertade majore de imprenta, in sa limitatzione de su podere eclesiàsticu e de politzia. E in unas cantu reformas ispiradas a su liberalismu chi s’ispartzinaiat in Itàlia comente in Europa.
E is intentos de Reforma costitutzionale de Renzi? So faeddende de is chi ant annuntziadu, immaginadu e promìtidu, sempermai. Millos: un’Istadu prus ligeru, cun prus pagu burocratzia e chi costet prus pagu; protzessos legislativos prus lestros; simplificatzione de sa relatzione tra Istadu e Regione cun sa bogada de is naradas “cumpetentzias concurrentes”, e, agiumai, prus partetzipatzione de is tzitadinos.
4. Sa realidade.
Sa realidade, pustis de sa Fusione de su ’47, est istada àtera cosa respetu a s’ispantosa e progressiva sorte annuntziada e isperada: agràviu fiscale e repressione majore: s’assìtiu, chi luego cun sa Fusione si fùrriat sistema de guvernu antis cun Alberto La Marmora (1849) pustis cun su generale Durando (1852) in cara a su liberalismu e a s’ismenguada de sa repressione! Ammaniant pro is sardos puru su servìtziu militare obligatòriu. Assignant a s’Istadu is resursas de a suta terra e duncas is minas: sa mesura legislativa (8 de cabudanni de su 1948) satzaiat sa fàmene de is capitalistas italianos e europeos, ca is minas ddas ant a donare in cuntzessione pro nde faghere afàrios de oro.
Is matessi chi arrumbaiant sa fusione, luego a pustis, a incumentzare de Giuanne Siotto-Pintor, aiant faeddadu de machine colletivu. Reconnoschende sa faddina: “totus amus faddidu”, aiat naradu Siotto-Pintor etotu. In tames chi Giuannebatista Tuveri iscriat chi a pustis de sa Fusione “Sa Sardigna s’at furriadu unu cuile de su Piemonte, pòbera e famida pro more de unu guvernu sena coro e sena cherbeddu”.
E sa realidade posca de una desditzada bìnchida de su Eja?
A parre meu, chi diat a binchere su Eja, elementu prus ferale pro nois sardos at a èssere s’aplicatzione de custa normativa: “Bàsciu proposta de su Guvernu, sa lege de Istadu podet intervènnere in matèrias non riservadas a sa legislatzione esclusiva candu ddu pedit sa tutela de s’unidade giurìdica o econòmica de sa Repùblica, est a nàrrere sa tutela de s’interessu natzionale”.
Cun custu sa Regione sarda, at a èssere in sustàntzia espropriada de is cumpetentzias e poderes suos, pro su restu giai anèmicos e dèbiles. Gasi est, sena dibatas e sena acaradas, chi s’Istadu, sena leare in cunsideru sa voluntade de sa Sardigna e de is comunidades suas, at a podere detzidere, ad libitum, de sighire mantenende su logu nostru ocupadu de is Bases militares (antis ddas at a podere finas aumentare!); trivellare, iscavare e distruere sa terra e su mare nostru; depositare iscòrias nucleares natzionales e aliga dae mesu mundu in s’ìsula nostra.
Calicunu at a nàrrere: is Regiones ispetziales sunt foras de sa Reforma Costitutzionale (a su mancu de su capu IV). Beru est. Chi però binchet su Eja, cun cale fortza sa Regione sarda s’at a presentare pro dibatere subra sa “revisione” de s’Istatutu, tenta in contu dae s’art.39,comma 12? Cun fortza paris a zero. Su Guvernu, difatis at a cuntestare: ma ita est chi boleis? Su pòpulu at detzìdidu.

Pro concruire.
De inoghe su bisòngiu chi is sardos, in manera unitària e cumpata, votent Nono, totu bene, a s’ora, ca gasi amus a amparare sa costitutzione prus bella in su mundu? Nono. Sa costitutzione italiana at, sena dudas, donos meda, tocat però a denuntziare chi in medas de is bisuras prus positivas (pro es. s’art. 1 S’Itàlia est una Repùblica democràtica fundada in su traballu..), naradu cun faeddos simples non dd’ant postu in atu mai. Però ddue at de prus: sa “bonesa” sua est desavalorada dae cussu artìculu, pagu liberale, antidemocràticu e libertitzida chi narat “una Repùblica chi non si podet partzire” .
E su deretu de is pòpulos a si determinare dae sei, tentu in contu e asseguradu dae onni lege e cunventzione internatzionale? Paperi brutu. Sa Costitutzione de custu diritu nde faghet foràgiu: no istropiende·lu e firmende·lu feti, ma furriende criminale s’idea indipendentista matessi.
Su pòpulu sardu, gràtzias a s’istòria, a sa limba e a s’identidade natzionale pretzisa sua, at deretu a s’indipendèntzia. E duncas, cun resone podet pretendere sa Reforma de s’Istadu in sentidu federale, seghende e partzende s’Istadu unitàriu, pro nde bogare una forma noa de istadu de Istados, in ue cadaunu potzat finas pretendere, pro ite nono cun unu Referendum, sa setzessione. Sa contra reforma de Renzi andat a s’imbesse: nos privada finas de sa limitada e dèbile Autonomia donada dae s’Istatutu sardu. So ispantadu dae chi calicunu indipendentista non dd’apat cumpresu e propòngiat “deo non voto”.