Si a bortas, iscrivende coment’iscrivo, bos est passìu chi sia unu bestifocos semper’a curruttu, mi dispiachet, ca non est beru pro nudda. Non soe unu de cuddos chi pompiandes’in s’ispricu, tott’in d-unu, si segherat bedustu e pilicanu.

E nemmancu de cussos chi, cando s’abbizan de l’essere, si ponen’a fachere maghias pro cubare su chi diat cherrere mustrau, ca su tempus colau non podet essere birgonza ma belentia. Paragulas nadas in suspu, pro chie las cheret intendere. B’est su tempus colau chi cheret narrer’ammentu e memoria.

B’est su tempus presente, lestru che coette ca est gai chi cherimus (su tempus de badas non aggradit a nemmos) chi siat. E a urtimu b’est su tempus bennidore a su cale diat parrere chi nemmos bi pesset. Lassande a un’attera borta su faveddu de su tempus presente e de cussu bennidore, abbarrat su tempus colau, sa memoria, e de cussa dia cherrere fachere ordidu.

Pesso chi in medas de sas dommos nostras bi siat unu “PC” e chi a tottu cantos siat notu chi cuss’imbentu appat una “memoria”. Una memoria in sa cale b’est tottu su ch’amus, ischimus e deppimus fachere.

Arguai si cuss’aschisorju nos benit mancu! E tando mi paret chi cumbenit a li dare cara, de cada manera. E commo bos pedo. E pruitte a issa eja e a s’attera nono? Comente diat essere! E cale diat essere “s’attera”? Belle che nau. S’attera est cussa chi est “sa mere e sa teracca de s’autoridade de su tempus colau”. “Autoridade”, pessaebolla bene cussa paragula! Comente podies abberguare su cussideru chi appo de cussa memoria antica est meda mannu. E pro cussu cussideru bos pedo.

Proitte nche la semus accabbande, die pro die, imbetzes de la collire e ammantennere, dandeli cara, atteleschi la pottamus colare a fizos nostros, comente “unu sighiddu de appartenenzia”? Nos prenamus sa bucca de “connottu” e a contos fattos non d’ischimus nudda. Su connottu l’amus de milli maneras, in paragulas e predas, e non de tenimus contu. L’amus, e non li damus valore e, galu prus pacu, istima. Mancu nau chi sa neche est semper’anzena, de cussos chi nanchi dian deppere….

Commo, pustis de cust’isterria, bos faco unu contu e lu faco zistrande sa bidda. “Borgo tre case sparse”. A l’ischies chi accurzu a ibe s’accattat unu casteddu? Nono? Non fachet nudda ca peri sos de sa bidda sun galu a l’ischire. B’est, belle che ruttu de su tottu, e issos sun galu a li dare valore. In carchi attera bidda, semper mere de unu casteddu, imbetzes, si sun postos a pessare a su ‘e fachere, pro nd’aere profittu, non pro li dare valore, e cust’est sa lastima.

An chircau su mussingallone ch’istat accurzu, su mere mannu peri de sas bidas issoro, e chin issu an pessau de pedire dinare (ca issu sas trassas jà la connoschet). Mancu nau b’at de pesare loccos a dormire (albergos) e loccos (campos de tennis, piscinas, galoppatoios e atteru) pro accasazare sa zente bennidora pro bisitare su casteddu.

Unu casteddu rughe-rughe chi nanchi est “su bantu de sa bidda” issoro. Ohi su bantu! Ma cale bantu, si de cussu casteddu non s’ischit nudda! Su valore non est a lu “bendere” ma a l’intendere carre de sa carre nostra, e non est gai chi andan sas cosas. Fatt’istat chi s’impresu chi deppiat essere fattu nch’est urtimau. Sas zorronadas pagadas e ispesas.

Su dinare pro dare cara a sos travallos non b’est prus. E a urtimu de zente bennia a biere sa “prend’e dommo” si nd’at bidu paca. Cando mai? Comente diat essere? “Nois su ‘e fachere l’amus fattu!”.. Sa neche est de “sos caddos de s’istalla manna” chi non fachen su ’e fachere pro “bendere” su casteddu in su mundu…. Sa beridare est un’attera, e ja l’ischimus. Sos de sa bidda non b’an ischiu fachere, e capitat in tottube, ca su prantu non est de una bidda ebbia. Sa beridade est cussa ebbia, e dolet, e comente chi dolet. A inchendere focu an postu in tottube zente chi non connoschiat mancu su luminu.

Cumpanzos de sos cumpanzos, non zent’e gabbale, cust’est sa beridade. Non diat essere ora de che l’accabbare chin custa trassa? A bi non segheramus de aer’appiu naschidorju in d-una terra de incantu, eja o nono? E itte cherimus de prus, chi nos addeschen fintzas a bezzos? ….

“Io non so quale altra terra sul globo concentri in più piccolo spazio più meraviglia quanto a natura, più varietà quanto all’uomo. In una stessa giornata si cambia di popolo, di lingua, di vesti, di razza, come si cambia di contrada…“

A lu cheries ischire chie l’at nau? Giulio Bechi, cuddu chi est benniu in Sardegna pro iscaddu.. “ti sbatto in Sardegna”.. pro fachere “Caccia Grossa” (de cristianos, peroe, non de mugras e sirbones). Bellegai de sa terra nostra nd’est abbarrau ispantau, e de sa zente peri.… E nois?…. Nazemilu bois…

Commo torramus a su contu. A bos figuaraes si in cada bidda chi at sa sorte de aere unu casteddu, sa zente diat cuminzare a l’istimare abberu cussu casteddu? Si tott’in d-unu si diat segherare de essere capassa de fachere calesisiat cosa chi serbat a li dare bantu? Itte bellesa diat essere! E si cussa zente si diat ponnere a chircare tottus sas biddas meres de unu casteddu, pro bocare a campu unu pessamentu a cumone?

Unu FORZA PARIS chi serbat a fravicare una corona de medas casteddos e non de un’ebbia? E si pro adderettare cussu pessamentu si dian ponnere a chircare zente capassa abberu de lu contipizare comente si toccat? Pessaes chi cussa zente non diat resessire a battire cristianos, a furriu, in tottus “sas biddas a cumone”, pro bisitare casteddos e cantu b’at? Deo pesso chi eja.

Pessae, unu ziru de biddas, una die in cada bidda, pro una chida, e appustis, zente differente pro un’attera chida, e appustis pro un’attera galu. Annos fachet soe andau in Scozia, pro bisitare Casteddos, e bi soe andau in cussa manera. Cada die unu casteddu, cada die una bidda, su chi bi fit in sas biddas, sa zente crumpesa, e non mi paret chi m’appat nau de b’andare sa regina de cue. Sos casteddos bi sun peri inoche, non sun che a cussos de ibe, ma un’istoria issoro l’an su matessi.

E tando proitte non fachimus sa prova? B&B pro dormire e si no sas dommos de zente chi si dat itte fachere: “Albergo diffuso” li naran. Sas “posadas” de sos tempos colaos. Casteddos de biere e appustis cuchinas inube si fachet su pane (de comporare), cantinas inube si collit su binu (de bendere e cumbidare), su matessi pro s’ozu, su casu, sos tappettos e cantu b’at. S’incras a un’attera bidda e appustis un’attera galu.

Su casteddu (ma poden essere sos nuraghes, sas cresias anticas, sas minieras e atteru galu) de custa manera benit a essere su bantu abberu de sa bidda, ma peri s’azzudu, ca podet battire travallu. Inube l’an fattu est dande fruttu. Itte bi cheret a cumintzare? Sa Regione? Ma tando non azes crupesu nudda, sezis pejus de criaturas.

“Cussos” deppen fachere a manera chi si pottat bennere dae Terramanna chin dinare pacu, chi in sos caminos nostros si pottat colare chene periculu, e chi pro allughere sa luche si pachet prus pacu de atterube, ca non est a ponnere sas furriaiolas in tottube, chene nd’aere profittu perunu. Custu deppen fachere “sos atteros”, ca lis toccat pro lezze.

Su restu LU PODIMUS FACHERE NOIS MATESSI, ca nde semus capassos. Ca semus balentes, e non ca pessamus de l’essere, ma ca lu nan sos atteros, appustis chi nos connoschen abberu. A dolu mannu nostru capitat in atterube, inube semus deppios andare a nos travallare su cocone e non a lu pedire. Inoche NON BI SEMUS GALU RESESSIOS A LU FACHERE…. A NDE SEMUS CAPASSOS?