Custu artìculu est cumpartu in Forbes, rivista de giudu de sos Istados Unidos su 3 santandria coladu. Bos lu presentamus, traduidu pro nois e pro bois dae Alberto Mario Delogu, pro bos fàghere a connòschere s’ambiente de unu giornalista de New York in contu de s’esperièntzia sua in Sardigna.

A ischire ite semus e a èssere atinados in contu a nois e totu e a sa personalidade nostra, colat finas dae sa connoschèntzia de sas rapresentatziones chi faghent de nois in su mundu.

Bona letura.

_________________________

S’ànsia mi collet luego in pessu s’aèreu si ponet in sa pista de s’aeroportu de New York, e totus sos efetos benèficos de su viàgiu in una assolada ìsula mediterrànea benint ispatzados comente una pila de fiches a pustis de una pèssima manu de poker.

S’isetu longu pro sa valìgia in antis a unu nastru de sos bagàllios tristu e brutu mi faghet pèrdere su primu trenu. Isetende intre sa gente istichida in antis a su binàriu, mi intendo ingurta dae sa brutale umididade de Trìulas: sa camisa chi apo bestidu pro batòrdighi oras in s’istiva de su bestiàmene de su bolu United s’est oramai fùndida cun sa pedde.

A foras de sa Pennsylvania Station sa fila pro su taxi s’est allongada e sos tassistas istrombatzant mentras si segant s’istrada pari pari chirchende de conchistare su primu postu a su semàforu.

Sa pressione arteriosa mia aumentat, a pagu a pagu ma in manera pertzetìbile aumentat. Fintzas a cando, a pustis de sete dies longas de astinèntzia, mi nche bessit una paràula fea: C***U! Bene bènnida in domo, penso.

Mentras nche pòngio sa crae in sa tupa bido una busta castàngiu in terra in antis a sa ghenna, forsis lassada in cue dae s’amministradore. Dae sa forma e dae su pesu paret unu libru. Bìnchida dae su fragu de suore istantiu de su domitzìliu lassadu pro pagu tempus, gheto sa busta dae una parte e la lasso in cue.

La abèrgio a pustis de calicunas dies e bi agato una còpia de “The Blue Zone Solution” (ediz. Ital. “Lezioni di lunga vita – Le zone blu” – di Dan Buettner, ndt) imbiada a mie dae unu collega chi ischiat chi fia pro bènnere in Sardigna.

A pustis de un àteru mese mi detzido a abèrrere unu libru: s’autore Dan Buettner descriet sos avesos e suas cunditziones de vida de sos chentenàrios, in sas zonas in ue si nde registrat una pertzentuale prus arta: a Okinawa, in Costa Rica, in una regione de sa Tzina, in una tzitade de sa Califòrnia, e pro coincidèntzia, in Sardigna.

Su libru analizat calicunos elementos comunes chi caraterizant custas chimbe regiones de su mundu: una rete forte de sustègnu familiare, una comunidade forte e ativa, meda atividade in foras, paga petza e medas birduras.

Àteru fatore comunu: s’ausèntzia de stress crònicos, e duncas de sas infiammatziones chi nde sighint. Paret chi custu elementu, a sa sola, siat responsàbile de una ridutzione de paritzos annos de s’ispera de vida.

Bivende in New York apo semper dèpidu dispònnere de una bona dose fitiana de moderatzione emotiva pro cuntrastare una sèrie intzessante de atacos: sa truma, sas ispesas, su abbolotu, sos tretos istrintos. S’ambiente meu m’at semper custrintu a unu a supridu bratzu de ferru cun su stress.

Est istadu unu bìvere o unu subravìvere a istentu, cun sa aspetativa mia de vida chi si abbassiaiat a ogni allarme antifurtu chi sonaiat a foras dae sa bentana.

In sos primos de Trìulas apo duncas detzididu de bolare in Sardigna pro visitare cantinas e bìngias. Custa ìsula italiana, sa segunda prus manna de su Mediterràneu a pustis de sa Sitzìlia, abbarrat una regione autònoma, cun pagos assimìgios cun sa cultura italiana traditzionale, cumpresas fintzas sas àghinas e sos binos.

Tando non podia galu ischire cantu, calicunos meses prus a tardu, cussa esperièntzia aeret mudadu sa manera mia de bìdere sa vida.
Sighende s’iscuadra de sos enòlogos de sa Sella & Mosca, una cantina istòrica cun sea in nord-ovest de S’Alighera, faghende unu giru peri sas prus importantes regiones vinìcolas de s’ìsula.

S’itineràriu previdit bìsitas a bìngias cun àghinas de variedade Carignanu, Cannonau (nòdidu fintzas comente Grenache) e Vermentinu, adòbios cun sos viticultores e sos produtores de binu.

Partende dae sa tzitade portuale betza de Casteddu, in su meridione de s’ìsula, nos ispinghìmus a ovest conca a sas zonas de su Carignanu de su Sulcis DOC.

Custa fita remota de su sud-ovest de s’ìsula, una zona unu tempus abitada dae sos Fenìtzios, est caente, asciuta e prena de arena. Sa regione est cramada Sulcis, e sa variedade de vite dominante est su matessi Carignan/Cariñena chi si agatat fintzas in Frantza e Califòrnia; dae inoghe su nùmene de sa DOC.

Pro more de su clima e de sos terrinos, sas vites sunt betzas, no innestadas e allevadas a arboreddu, in analogia antropomòrfica cun sos viticultores chi nde ant tentu cura pro totu custu tempus.

Sos binos chi si nde otenint, in sas mègius espressadas issoro, oferint corpus e intensidade, colore tanadu crispu, aromas de ispètzias durches, tobacu e bacas, de sòlitu acumpangiados dae una gradatzione alcòlica arta e dae notas nuscosas de sa “magra” de s’ìsula, tèrmine chi indicat sa vegetatzione bàscia arbustiva, semper birde e aromàtica chi cugùgiat sa terra e prenat s’àera de nuscu.

In manera ispantosa, dae unu cugione ismentigadu de un’ìsula pro bona parte discuidada naschet unu binu emblemàticu, su “Terre Brune” de sas cantinas de Santadi, chi segudat prètzios ragguardèvoles, a inghìriu a sos 65$ (55 €).

Est signu chi oramai non si tratat prus de unu cugione ismentigadu.

A pustis de una paja de oras coladas a inghiriare istraca in sas bìngias pruerosas, faghimus una pàusa e sighimus sa bretza salida chi nos giughet conca a sa costa. A pustis de totu, in prus chi a sos binos robustos e a sos chentenàrios, s’ìsula depet sa fama sua fintzas a unu aneddu de costa longu belle 2000 chilòmetros incastonadu de plàias de bisu.

Nos ghetamus in abbas biaitas e plàtzidas. Corcada cun s’ischina subra de s’abba abbàido su chelu: isbufos de nues lassinant mandronas in unu fundale biaitu.

Giro sa conca e abbàido sa mesaluna de arena colore de oro puntada dae ombrellones dae sos colores isgargiantes, in nùmeru bastante dae si definire una truma, mescamente pro unu lunis a merie.

Sa gente, s’abba, su chelu -totu paret prenu meda, comente una diapositiva a colores tirada fintzas a 100 su Lightroom. Ite logu est custu mai? Chie bivet inoghe? Apo pensadu..

Torro a s’oru de su mare e Franco Farimbella, agrònomu capu de sa Sella & Mosca depet àere bidu sa cuntentesa cuntènnida. “Cando benis in Sardigna pro tastare su binu, ti depes semper giùghere unu costùmene de bagnu: bi sunt semper plàias serentes”.

Riet, ma non creo chi chèrgiat brullare. Prus de su Carignanu, su Cannonau est divènnidu sa variedade de vite sìmbulu de sa Sardigna. Est in sustàntzia unu Grenache, ma coltivadu in s’ìsula pigat unu profilu delitziosamente ùnicu chi mudat fintzas a segunda de sas diferentes regiones de s’ìsula.

Abbarro semper ispantada dae sas tendèntzias camaleònticas de custu vitignu.
Generalmente si manifestat comente unu Cannonau de mèdiu corpus, frutadu e pagu pagu tànnicu cun unu profilu aromàticu vigorosu.

Sa versione sarda est caraterizada dae sentores de fràula madura, lampone, cariasa cun notas de magra mediterrrànea ligadas cun notas de frores de violeta. Sella & Mosca nde oferit unu esempru clàssicu a prètziu baratu chi benit dae sas bìngias issoro de S’Alighera.

Ghiende cara a nord, ma galu in su sud de s’ìsula, andamus conca a su coro de bìngias seculares de Cannonau acanta a Jerzu. Atraessamus lentos sos montes de s’Ogiastra peri unu paesàgiu in evolutzione costante, magras de oleandros colore de rosa e biancos acumpàngiant sas istradas cuntortas chi calant in manera vertiginosa in baddes de rocas calcàreas ammuntadas de magra mediterrànea birde.

Una festa pro sos ogros, ma ghiare in custas istradas no est nen pro sos dèbiles de coro nen pro sos chi non tenent passèntzia. Carchi ora prus a trigadiu essimus dae sa vetura e caminamus peri una istrada isterrada in diretzione de una de sas bìngias prus antigas de sa zona, pro una degustatzione de sos binos de produtzione locale.

Unu binu fatu dae una famìlia chi ghiat una vida simple e traballosa, unu binu chi trasmitit rustitzidade cun unu frutadu de una puresa crispa e penetrante: unu retratu pretzisu de su logu e de sas pessones chi lu ant creadu. Su merie cùlminat cun unu arrustu de porcu e galu Cannonau, cun sas creatziones de chimbe produtores locales a manera de self-service in sas mesas de picnic.

Sos produtores lompent cun calicunas oras de antìtzipu pro assagiare sos frutos de su traballu de sos collegas issoro. Sunt giai unu pagu brillos, e est craru chi cussu at a èssere s’ùnicu impignu de sa die issoro. Mancu una e-mail, telefonadas, sms, iscadèntzias, riuniones, documentos, nen messàgios Instagram o post in Facebook de gestire.

Petzi amistade, màndigu e binu suta a un àrbore dae sas naes ampras, in unu bellu seranu de unu martis.

Ridimus e bufamus acumpangende s’intrinada, e faghimus una rebota cun casu de cabra e porcheddu crocante, mentras isterrimus ròtolos de lardu in subra sas fògias de unu pane crocante tìpicu de s’ìsula, chi inoghe cramant carasau.

Non cumprendimus sas paràulas –collimus petzi carchi fràsia truncada in ispagnolu, inglesu o italianu- ma nos cumprendimus su matessi pro mèdiu de su filtru de s’intrinada. S’autista nostru, mègius nòdidu comente gioviale ma sàbiu Giuanne “Gee-o-vaannee” Pinna, enòlogu in sa Sella & Mosca, nos informat chi semus in ritardu de calicunas oras in sa tabella de martza, e chi non bi l’amus a fàghere a lòmpere intro a su sero in Gaddura, pàtria de s’ùnicu DOCG de s’ìsula, su vitìgnu biancu de su Vermentinu. Meda atesu pro si pònnere in biàgiu a cust’ora. Mègius a nos leare unu cafè. Est òviu.

In antis chi su giru nostru de sas bìngias nos giugat a Berchiddeddu acanta a Terranoa, protzedimus a zig zag peri sos montes de s’internu, frimmende-nos a Mamoiada. Puru si no apo galu lèghidu su libru subra sas zonas biaitas, apo giai lèghidu artìculos chi sustenint chi su Cannonau cuntèngiat livellos de flavonòides “inneta-artèrias” dae duas a tres bortas prus artos cunforma a àteros binos; sos flavonòides sunt nòdidos pro reduire s’intzidèntzia de sos tumores, de sas maladias cardìacas, e sos sardos sunt nòdidos pro nde bufare a su mancu una tassa a sa die.

Cando arribamus a Mamoiada, zona de bìngias òtimas, domandamus, e otenimus in manera fàtzile, de connòschere una chentenària chi traballat in una buteghedda serente. Fìgia sua faghet de intèrprete: sa mama at unu sèculu de esperièntzia marcadu in cara, ma su portamentu suo seguru e ischidu paret cussu de una fèmina de tres o bator deghènnios prus giòvana.

Caminat dereta e segura sena bàculu, nen dat perunu signu de intzertesa. Traballat galu in sa butega, ogni die, cando est abertu. Su maridu est mortu agiomai 60 annos a como, ma at galu sas fìgias, chi sunt sa fortza sua. Nono, issa non bufat binu meda.

A boghe bassa, fìgia sua nos contat chi, emmo, efetivamente fintzas sa mama bufat binu, ma sas fèminas de sa generatzione sua sunt in gènere redossas a lu ammìtere. Cando so torrada dae New York, e a pustis de àere lèghidu subra sas Zonas Biaitas su capìtolu subra de sa Sardigna, apo reconnòschidu luego in calicunas iscenas de su biàgiu meu sa rapresentatzione fidele de sos resurtados de sas chircas de s’autore: pònnere sa famìlia in antis de totu; onorare sos betzos; fàghere una passigiada ogni die; rìere cun sos amigos; bufare una o duas tassas de binu ruju a sa die.

Durante s’istesura de su libru Buettner at intervistadu unu òmine de 103 annos chi aiat fatu su pastore pro tota sa vida, faghiat deghe chilòmetros a pees ogni die, bufaiat late de cabra comente ismùrgiu, amaiat a traballare e colaiat ogni die paschende, faghende su caminu fitianu semper a pees. A pustis de lu àere isfidadu a bratzu de ferru (e àere pèrdidu), s’autore at domandadu a su betzu si aeret bìvidu mai momentos de stress in sa vida.

S’òmine est abbarradu unu pagu iscontzertadu dae sa pregunta, e at respustu: “A bortas emmo, ma a pustis mugiere mia cumandat in domo e deo so responsàbile de su sartu, e cales preocupatziones bi podent èssere in su sartu?” E at annantu: “Pro su prus apo semper chircadu de mi ammentare chi cando sa vida nos dat cosas bellas, est mègius a si las gosare, pro ite no ant a èssere in cue pro semper”.

Leende custos insinnamentos a sa lìtera, como traballo subra tècnicas atas a reduire a su mìnimu su stress de bìvere in unu apartamentu piticu in unu afolladu apendìtziu de Manhattan.

Apo imparadu a fàghere pàusas e a èssere reconnoschente pro sas cosas bellas de sa vida. Chirco de fàghere meditatzione, passigiadas, yoga, e de fàghere de s’esertzìtziu unu istile de vida e non una incombèntzia de tapis roulant. Màndigo prus legùmenes e prus pagu hamburger.

Visualizare at pro mene unu efetu calmante: torro a cramare in sa conca mia ammentos de paesàgios e pessones de sa Sardigna, su nuscu de sa magra, su calore de su sole e su sale de su mare, e sa tonalidade rubinu de su Cannonau.

Mancari chi non siat galu pronta a mi trasferire –fintzas si mi alletat s’idea de bìvere in unu paisu in ue sas plàias bellas siant a duos passos dae sas bìngias – a s’ispissu resurto a mi ghetare in sa tassa unu assàgiu piticu de s’ìsula.

E si fintzas bois non ais a èssere in gradu de bos trasferire in custa ìsula areste de su mare Mediterràneu, aco’ sete binos disponìbiles in sos Istados Unidos, pro bos acurtizare a su mancu de carchi passu a su traguardu de sa longevidade.

Sella & Mosca, Cannonau Riserva, $ 16
Su Cannonau est su binu de sa longevidade, gasi a su mancu narant, gràtzias a sos artos livellos suos de antiossidantes. A custu prètziu bos ais a pòdere permìtere fintzas una tassa a sa die (semper cun moderatzione!) de custu ruju suculentu e luminosu chi ischit de baca ruja e nuscat de violeta.

Bìngias Surrau, Sincaru, Cannonau de Sardigna DOC 2013, $ 20
Annanghende a su nòdidu Vermentinu issoro sas Bìngias Surrau produent unu òtimu Cannonau prenu de sentores de cariasa, erba sica, licuirìtzia e ispètzias, de sabore crispu, tànninos gommosos, e atzididade echilibrada chi controllat bene s’alcool mèdiu-artu.

Cantinas Santadi, Terre Brune, Carignanu de su Sulcis DOC Superiore 2011, $ 65
Su binu-sìmbulu de su Sulcis, Terre Brune costat meda ma oferit meda cumplessidade pro su prètziu suo. Aromas e sabores de prunas e mirtillos, atzentados cun ispètzias durches, tzinnìbiri, e tobacu, cun tànninos maduros bene isvilupados in su finale longu.

Mesa Cantina, Buio Buio, Isola dei Nuraghi IGT 2011, $ 25
Unu àteru ruju saboridu, custu Carignanu at unu prètziu meda prus atzessìbile. De colore ruju rubinu, cun unu frutadu ricu e crispu de bacas rujas, frores, ispètzias castàngiu e magra mediterrrànea, cun tànninos tundos e bene assestados

Sella & Mosca, Sa Cala Vermentinu, 2015, 13 $
Unu biancu friscu e briosu, perfeta introduida a su Vermentinu de s’ìsula. Cun aromas e sabores de agrumènes salidos, cun isfumaduras de frores biancos e frutos dae su sèmene, su binu at unu appeal chi lu rendet ideale pro sas ocasiones cunviviales.

Jankara, Vermentinu de Gaddura DOCG Superiore 2014, $ 20
Sas bìngias de Vermentino, sos ùnicos DOCG de s’ìsula si agatant in sas iscoglieras de granitu acanta a su mare. Chi si creat o nono chi unu terrinu potzat a beru dare mineralidade, custu binu at una evidente pedrosidade, marcada dae una salinidade tìpica de sos biancos sardos. Friscu e pagu frutadu cun notas de pompelmu, de mela e frores biancos subra de unu paladu fritzante.

Sella & Mosca, Marchesu de Villamarina Cabernet Sauvignon, Alghero DOC 2010, 65 $
Si sezis unu fan de su Cabernet o in manera simple bos praghet proare sas espressiones regionales diferentes de custu vitignu, custa versione tenet su passu cun sos mannos de su mundu. Su caràtere variedale est espressadu in clàssicas notas de ribes nieddu e mura, cun atzentos de vanìlia chi derivant dae su imbetzamentu in cubas de ròvere.