Cando faeddamus de incuinamentu, impatu ambientale e sustenibilidade nos referimus agiumai semper a industrias, trasportos e ismartimentu de argas.

De s’agricoltura tenimus un’idea comente de una pràtiga bona, ca est cuntatu cun sa natura, e gràtzias a issa in sas bancas nostras frùture e birdura sunt semper presentes.

Semus custrintos a bìvere in sas tzitades e sas fotografias de campos de laores o de bingias mannas a cantu imbatit ogru nos dant tranchillidade e nos ponent bonumore ca b’at unu sensu de “natura” de paghe e òrdine chi punnat a mancare in sa vida tzitadina.

Non ischimus nudda de sas andamentas agrìculas e istajonales de sos produtos, de tempos de sèmena e incungia bidimus petzi sa corvulita de insalada in banca e in sa televisione campo birdes e galanos in ue “massajos” cun sumbreris de pagia regollint sos produtos chi sa terra cun gentilesa lis donat.

Si abaidamus una fàbrica chi grùspiat fumos tòssicos istorchimus sa buca e pensamus chi siat a beru una disaura ma cando s’ogru si calat in unu frutuàriu intensivu, abarramus incantados dae totu cussas prantas e mancu imaginamus cale efetu potat àere in s’ambiente su de cultivare isfrutuende sa terra in cussa manera.

Custa manera de bìdere est s’eredidade de su sistema de produtzione agrìcula chi fiat in usu fintzas a sa meidade de su sèculu coladu, connotu comente Agricoltura Traditzionale, chi est acabadu cun sa essida de sos fertilizantes chimicos e sa mecanizatzione de su trabàlliu.

Sa tzivilidade massajile fiat fundada in su respetu reguardosu de sas leges de sa natura.
Un’istòria cumentzada deghemigia annos como, cando sos antenados nostros dae nomades sun divènnidos cussorgiales, chi at bidu sos òmines peleende semper cun sos matessi trastes contra a aundamentos, sicagnas e totu sas aspresas chi sas istajones reservant a su prantadu.

Difatis su progressu in agricoltura est andadu a in antis a lenu e sas possibilidades e su tempus impreadu sunt abarrados firmos fintzas a cando pro traballiare sa terra s’ùnicu mèdiu est istadu su trabàlliu a manu fatu dae òmines e animales, custrintos a tragiare carros e arados.

Su de àere pagos medios a disponimentu an cuntribuidu a mantènnere sos òmines sutammissos a su poderiu de sa natura chi intames de lu cuntrastare ma cheriat segundadu.

Bastat a pensare a sas manera antigas de pudare chi no previdiant de sighire inditos pretzisos a mujare sas prantas ma in modu prus simple sighiant su tragiu insoro.

Non b’aiat peruna possibilidade de fàghere mudamentos in su paesagiu, in lestresa comente como, sa cumpostura in campos de su territòriu si faghiat in tempos longos meda cun peleas chi oe non si podent imaginare.

Un’àtera caraterìstica de sa Agricoltura Traditzionale fiat sa cantidade de traballiadores impreados in su setore, chi fiant meda de prus de sos de oe, mancari sa populatzione esseret meda prus in mancu.

Si trataiat però de manopera chi teniat capatzidades diferentes e sena peruna ispetzializatzione.

Agiumai totu fiat otentu a in intro de sa fatoria, ca sos costos economicos pro tramudare mercantzias, atretzaduras e produtos fiant caros meda e custos podiant èssere pagados petzi dae una parte de sa populatzione.

Sos massajos de unu tempus si deviant mantènnere de sesi padronigende facultades diferentes, ma resessiant a si ponner a cunsonu cun sa natura e sos tempos suos, bidende-la non comente una aina pro produire richesa, ma rispetende-la comente funte de vida e faghende-si costoidores de s’ischire culturale assummadu in su colare de sos sèculos.

Nointames in su tempus, pròpiu a pustis de s’acabu de sa segunda gherra mondiale, sa “ cultura” s’est mudada in coltura.

In su setore agriculu oe non b’at prus rechesta de cantidades mannas de operadores, s’impreu de sas màchinas at mudadu sa manera de coltivare e duncas issos non servint prus.

Oe un’òmine a sa sola podet tenner contu de unu possessu de deghe ètaros a bide e olia impitende machinas e tratamentos fitosanitàrios.

In una die si podent traballiare fintzas prus de chentu ètaros de terrinu.

Pro more de custu n’est bènnidu s’istesiamentu dae sos tempos naturales e sa mecanizatziones de sos protzessos produtivos.

No essende prus rechèdida s’est pèrdida cudda connoschèntzia fundada in su mirare sighidu de sos fenomenos naturales e subra sa traditzione, in contras si depet ischire impreare a primore sas màchinas pro istransire sos dannos.

Massajos beros non nde esistint prus dae tempus, chie at detzisu de abarrare in campagna s’est lassadu leare dae sas mètidas noas de produtzione, afrangende-si sas “comodidades”.

Oe si faeddat de imprenditores agrìculos e operajos.
S’indùstria agricula.

E difatis si tratat de fàbricas.

Sos campos sunt mudados in totu, ca si est passadu dae su adatamentu a sa cunformatzione de su terrinu a su adecuare su terrinu a sas esigèntzias de sas màchinas ( pendèntzias durches, sena iscameddos, sestu de prantadu carcu).

Sa cummertzializatzione de su produtu, intames de su autocunsumu, divenit s’atividate printzipale, casi comente la si siat àtera sienda, s’istèrrida de su terrinu coltivadu creschent tropu, sos operadores si desensibiligiant, e aumentat sa rechesta in cantidade manna de energia e de produtos dae s’esternu, in contras a cantu capitaiat in antis.

In una cultivatzione moderna sas prantas sunt cunsideradas che sos ingrangios de una cadena de produtzione.

Su terrinu no est àteru che un’afortigiu pro sas raighinas, e pro cussu est fortzadu cantu prus pro aumentare su frutu de sas coltivatziones, perdende pro more de sas abbadas sighidas, matèria orgànica e chirchende de bi las torrare cun sa “fertilizatzione” chìmica.

Sas abbadas artifitzìales cun abba potàbile, a ispissu cun agiunta de fertilizantes, rapresentat ultres a unu ispèrditziu mannu, sa netzessidade de produire paritzas incungias in s’annu ( a segundu de sas variedades cultivadas e de sas zonas), pro cumpensare sos gastos semper in aumentu ligados a su fatu chi tzertos produtos chìmicos non podent èssere sustituidos e puru a sa netzessidade chi onni sienda tenet de si rifurnire dae s’esternu.

Sa filada de s’imprantu sighit semper a su massimu sa pendèntzia ( sos tratores si diant bortulare si s’inclinatzione esseret a lados) duncas cando proet custu terrinu impoberidu e asprinu si iscolorit cun fatzilidade non potende prus tratènnere s’abba.
Sa mecanizatzione at obrigadu a nche bogare totu

sos impèigos naturales, litos e magras chi unu tempus fiant postos pro marcare sas làcanas, pro rèndere frutuosa s’operatzione in su campu; si reduint gasi sos amparos naturales e sa biodiversidade e aumentat sa netzessidade de recùrrere a tratamentos contra a sos parassitas e infestantes.

Sa ischirriadura de sa zootecnia dae sas siendas agrìculas, paris a su protzessu de ispartzinamentu in aterue de sas atividades chi unu tempus fiant fatas in su matessi logu, at rechèdidu de dare una minimada in s’impreu de cuntzimes orgànicos paris a sa crèschida de s’esigèntzia de sa resa de su prantadu at cuntribuidu a s’ispainamentu de sos cuntzimes de sìntesi.

Sa fertilizatzione chìmica (mancari chi diat tocare de faeddare de integratzione chìmica, ca a seguru, no est una atividade chi aumentat sa fertilidade de sos terrinos!) annanghet su tziclu de azoto e sùlfaru rendende prus fàtzile sa solovradura de sos cumpostos organicos disponìbiles e su fenòmenu de rosigamentu e iscoloridura.

Sa “disinfestatzione”, est a narrer sa difesa de sa produtzione dae infestantes e parassitas, distruet siat sas ispètzies “ noghidoras” e siat sas ausiliàrias, e cuntribuit a s’incuinamentu de sas benas de abba.

Gràtzias a sa partenogènesi, sas ispètzies noghidoras tenent unu potentziale biolòzicu prus artu meda de sas ispètzies ausiliarias e tziclos de vida curtzos meda e resessint a isvilupare una resistèntzia zenetica a sos pestitzidas.

Sas siendas agrìculas sunt gasi semper prus obrigadas a comporare produtos noos de disinfestatzione dae s’indùstria chìmica intrende gasi in unu ziru sena acabu chi aumentat sos costos annu cun annu e cuntribuit a minimare sa crèschida e sa pèrdida de sa ispètzies ausiliàrias, afortigat sa resistèntzia de cuddas dannàrgias e in prus nde creat àteras noas.

S’agricoltura moderna est ligada a istrintu a sas esigèntzias de su mercadu e su sèperu de sas variedades de cultivare est fatu tengende contu de sas tendèntzias de su momentu, sena tènnere in perunu cunsideru sa traditziones locales e sa “vocatzione” de su territòriu.

Sos organismos transgenicos rapresentant bene meda sa situatzione descriida finas a inoghe, dipendèntzia dae pagas indùstrias, su mercadu chi detzidit ite produire e in cale cantidade e i sos dannos irreparabiles chi benint fatos a su ecosistema.

Ma sa cunsighèntzia prus crara de cantu est istadu naradu finas a como fortzis est i sa pèrdida de sa biodiversidade documentada in su sèculu su de vinti: prus de su 90% de sas ispètzies cultivadas.

Su 10% chi abarrat est cumpostu de bìndighi ipètzies vegetales impreadas pro s’alimentatzione umana.