Sa Sardigna est a beru un’ìsula disconnota. Ma, in antis de totu, no la connoschent sos sardos etotu chi, pro un’abesu belle “iscolàsticu”, dae cando sunt pitzinnos non càrculant sa terra issoro e faghent a bìnchidas de pare pro la dispetziare.

B’at unu quid chi torrat cun unu gènere particulare de cultura de sa classe mèdia nostra, a sa cale, a sa fine de sos contos, est afidadu s’insinnamentu fintzas in sas biddas prus isuladas, chi ponet impèigos a cada tentativu de s’acostiare a sos chi sunt sos problemas de sa Sardigna.

Sa tzerachia tropu longa at fatu a manera chi sos sardos no intendant pro nudda su bisòngiu de connòschere e de istimare sa pàtria minore issoro. Gente fiera, no intendent sa fieresa de èssere sardos.

De su restu, in s’abesu millenàriu de si fàghere risòlvere totu sos problemas – dae cussos generales a sos de natura privada – dae chie est in artu, dae su pìscamu o dae su giùighe, dae Roma o dae Madrid, no importat, sos sardos ant pèrdidu de su totu cuddu ispìridu de campanile chi los diat àere giutos a connòschere e a istimare sa Sardigna.

Ite b’at de s’isetare dae artu o dae foras? Nudda, penso.

Francu, est craru, sos cuntributos de semper e sos incoragiamentos a paràulas chi sunt semper de moda. Ma custu de si lamentare semper de su fatu chi istant in una terra disconnota deo penso chi est una cosa chi no andat bene pro nudda.

SU PROBLEMA

Ca tocat a cumintzare dae intro. Tocat a tènnere una cussèntzia turìstica. Tocat a cumprèndere, una borta pro semper, chi su turismu – chi oe est un’atividade posta a bandas e non tenet peruna importàntzia econòmica in Sardigna – diat pòdere devènnere un’indùstria profetosa e cun riflessos sotziales positivos chi non si podent imaginare.

Ma, comente totu sas indùstrias creadas cun critèrios modernos, non podet nàschere sena cudda cussèntzia e sena cudda preparatzione tècnica cuidadosa de totu sos chi – e sunt in medas – in manera direta o indireta cras nde diant pòdere bogare profetu.

Tando, sa base de totu custu est una connoschèntzia ampra e funduda de sa terra pròpia, paris cun sa cunvintzione chi custa connoschèntzia si podet mudare in fatore econòmicu.

Non b’at bisòngiu de chircare sas istatìsticas de su movimentu de sos furisteris in Itàlia e in àteros Istados europeos pro cumprèndere comente su turismu siat una boghe pro nudda segundària in sa bilàntzia cumertziale de sos Istados sìngulos.

S’ECONOMIA

Boghe chi s’est faghende semper prus de importu a manu a manu chi est aumentende su nùmeru de sos viagiadores e est minimende, in su matessi tempus, sa potentzialidade de ispesa de su sìngulu e su costu de s’ospitalidade. Su turismu s’est fatu, mescamente a pustis de sa gherra, movimentu de massa e pròpiu pro custu est una sienda importante in totue.

Tando, custa Ìsula nostra pòvera, meda arretrada comente economia, diat pòdere agatare in su movimentu de sos furisteris no unu remèdiu a totu sos males, ma un’agiudu mannu a beru in s’isfrutamentu de sas richesas suas, mescamente su clima bonu e sa bellesa de sos panoramas suos, chi no ant a bènnere mai mancu.

Prus de una pessone narat chi, si acudint pagos furisteris, sa resone est chi, a un’ala, sa Sardigna nch’est a largu dae continente, a s’àtera sos sardos sunt rudes, inospitales e “bandidos”. Su de nch’èssere a largu, in custos tempos, non podet èssere una càusa negativa.

Bastat a bìdere totu sos turistas chi andant sena pasu a Còrsica, a Majorca e a Ibiza, in ue nen sa distàntzia nen su costu de sos trasportos sunt un’ostàculu mannu. Su segundu puntu, su de su fatu chi sos sardos sunt rudes, diat pòdere èssere giustificadu, ma no est determinante.

S’ÌSULA POSTA A UN’ALA

Sa realidade, a pàrrere meu, est un’àtera. E est de seguru su fenòmenu odiosu de sa cuncurrèntzia – a un’ala – praticada sena birgòngia dae sas àteras regiones pro mèdiu de sas agentzias de su movimentu de sos furisteris, sa mancàntzia de un’atretzadura retzetiva comente si tocat – a s’àtera – chi ostàculant un’aflussu turìsticu normale.

A custu tocat a agiùnghere sa dificultade de su viàgiu in nave e in aeroplanu chi custringhet su viagiadore a si pasare medas bortas in custa o in s’àtera ala de su mare, e a s’ispissu l’ispinghet a mudare su programa e s’itineràriu de su viàgiu.

A sas beras, custos ostàculos balent petzi pro unu turismu pòveru, pro unu turismu de operajos e funtzionàrios chi si nche diant colare cun praghere sas fèrias de istiu e de beranu in sas marinas nostras, ma non pro sos “turistas de calidade”, pro sos turistas ricos, in àteras paràulas.

Custu puntu de vista, gasi presente in Sardigna in ue, terra de pòveros, no lis agradat a tratare cun “sos remitanos” de s’àetera ala de su mare, de seguru est isballiadu.

Torro a nàrrere chi su movimemtu de sos furisteris oe in Europa l’at belle monopolizadu chie podet gastare pagu e cheret viagiare meda. E custa casta de turismu l’incoràgiant totu sos guvernos chi, cun entes istatales de propaganda, afogant sos abitantes ignaros de tzitades chi nche sunt a largu meda cun manifestos, volantinos e àteros nigheles de cada colore in ue mustrant semper cun craresa sos prejos base de sos trasportos e de sa permanèntzia in localidades determinadas.

SA VOCATZIONE SARDA

A pensare oe chi sa Sardigna devèngiat una segunda Monaco o una Biarritz mediterrànea nos paret un’assurdu e un’ anacronismu.

In s’Ìsula semus andados e andamus a s’apàrpidu, incoragende petzi in parte s’initziativa privada in su campu turìsticu ispetzìficu e istransende s’impostatzione orgànica de unu disinnu de respiru mannu pro s’isvilupu generale de custa atividade noa no in localidades determinadas, ma in totu su territòriu.

Non si sunt abbigiados, in sos ambientes responsàbiles, chi su turismu, pro si fàghere fortza econòmica, cheret controlladu, incoragiadu e mescamente ghiadu cunforma a ischemas pretzisos derivados dae un’istùdiu sistemàticu de sas possibilidades dadas dae una terra gasi vària e rica de surpresas.

In fines, in cussos ambientes matessi, ant ismentigadu chi sa lòmpida de s’indùstria noa est meda lenta, cheret annos medas a beru de sacrifìtziu e de delusiones, e duncas dat unu profetu econòmicu petzi cando in sos campos diferentes e in totu su territòriu de s’Ìsula risolvent in manera uniforme sos problemas printzipales, chi sunt: albergos, locales pùblicos, telèfonos, rifornidores de benzina, ufìtzios e agentzias de viàgiu, atratziones locales vàrias (in particulare cussas folclorìsticas).

SA DISORGANIZATZIONE

Oe in die sunt faghende una propaganda irratzionale e chi faghet gastare meda, sena coordinare in su matessi tempus sas atividades locales, mescamente sas de sos albergadores e de sas agentzias, e duncas su turista, atiradu dae su mistèriu de custa ìsula silentziosa, mancari nd’aprètziet sas bellesas, su clima e su màndigu, s’agatat disorientadu e faghet sos giros suos in presse, isetende cun anneu su mamentu de si torrare a imbarcare.

Totu custu est contraprodutivu e tirat a istabilizare s’aflussu meda iscarsu de oe, in aumentu, a unu livellu bassu a beru. Bidimus in continuatzione chi unu pagu de organizatzione – in su campu de privados, agentzias o entes – creat deretu un’aflussu costante de turistas.

Chèrgio mentovare petzi sa Horizon Holiday, su Village de Caprera, su ferry de s’Autoclub. Sunt tropu sos annos chi sunt andende a dae in antis cun tentativos e cun solutziones provisòrias.

Est dae tempus meda, oramai, chi “in alto loco” narant a murmutu chi su turismu, cunsiderados sos resurtados negativos otentos gastende dinare de su cuntribuente, non diat dèvere èssere prus finantziadu e diat dèvere èssere lassadu a su chi si cheret fàghere. Si diant dèvere fraigare domos populares. Sa retòricas sòlita de comìtziu, in àteras paràulas.

Ma nemos de custos pensat chi, cun unu turismu organizadu e controlladu, non solu si diat pòdere recuperare su dinare gastadu, ma si nde diat pòdere gastare cun tranchillidade àteru, cun sa seguresa de tènnere un’interessu in su capitale meda artu e fraigare, pustis, domos populares, iscolas, teatros e tzircos pròpiu cun su balàngiu de su turismu.

SU REALISMU

Dia nàrrere chi diat èssere mègius a fàghere s’arresonamentu de sa tzeraca famada e nàrrere: si oe benint a Sardigna 5.000 turistas e si tratenent in mèdia 5 dies cadaunu, ant a pòdere gastare 10.000 francos, e duncas in totale ant a gastare 50 milliones, cras diant pòdere arribbare 50.000,00 francos cun un’ispesa sìngula uguale, e duncas si diat verificare un’aumentu de sa tzirculatzione monetària de mesu milliardu.

Si sa tzeraca famada poderat fàghere custu arresonamentu cun unu pagu de serenidade in un’ambiente cumprensivu (finantziariamente cumprensivu) a custa ora diat àere cumintzadu a abèrrere una posada minore o un’istera in su caminu, unu de cussos motel chi caraterizant oe sos caminos europeos e americanos.

E, si in alto loco aerent ideas unu paghitzeddu craras, diant ripìtere s’arresonamentu e si diant organizare in manera chi posadas e osterias, mancari magonidas dae tzeracas modestas e intelligentes, diant pòdere èssere collegadas in manera astrinta, a su puntu de si cuncambiare sos turistas e de los custrìnghere – cun moderatziome, est craru – a gastare.

Ca non bastat su bonu sensu o s’initziativa de sa tzeraca brava. Ca issa, lassada a sa sola, in pagu tempus diat tancare e diat torrare a servire in tzitade.

SA POLÌTICA

Est sa mere chi devet cumintzare a arresonare, valutare sas possibilidades econòmicas, fàghere sos primos passos cunforma a unu disinnu pretzisu, e afrontare su problema in su campu naturale suo: su de su crèditu, chi no at a dèvere èssere – comente oe – ligadu, e firmu, a sos gastos de impiantu, ma èssere flùidu, biu, operante in sa pràtica; crèditu chi ant a pòdere cuntzèdere prus de oe e sena sas retributziones sagradas de s’otighentos chi impedint, a s’ìsula, cale si siat isvilupu de atividades privadas noas e funtzionales.

Polìtica creditìtzia chi non podet fàghere a mancu de sa pranificatzione turìstica, duncas controllada e controllàbile. No so bidende àtera solutzione a su problema.

Si diat dare cunfiàntzia a s’initziativa privada, si diant tènnere sas garantzias prus mannas, e si diat pòdere indiritzare unu movimentu mannu a beru de furisteris in Sardigna.